تفکر انتقادی

برخی افراد به‌اصطلاح زودباور را ممکن است دیده باشید که کافی است مطلبی را از منبعی که به آن اعتماد دارند بشنوند، بدون هیچ‌گونه بررسی و تردید، آن را می‌پذیرند و بر اساس همان تصمیم می‌گیرند. در نهایت، ممکن است به نتیجه مطلوب نرسند.

در مقابل، افرادی هستند که تا زمانی که یک موضوع را به‌طور کامل بررسی نکنند و از صحت آن مطمئن نشوند، آن را قبول نمی‌کنند و براساس آن عمل نمی‌کنند. تفاوت این دو گروه در مهارتی به نام تفکر نقادانه است. در این مقاله به بررسی این مهارت و اهمیت آن پرداخته خواهد شد. کسی که با تفکر نقادانه تصمیم می‌گیرد، می‌تواند اشتباهات تصمیم‌گیری خود را به حداقل برساند.

تفکر انتقادی چیست؟

تفکر نقادانه (Critical Thinking) به معنای توانایی تفکر به‌صورت واضح، منطقی و سازمان‌یافته است. این مهارت به افراد کمک می‌کند تا در مورد اقدامات یا باورهای خود آگاهانه تصمیم بگیرند. تفکر نقادانه یعنی توانایی برقراری ارتباط میان ایده‌ها و موضوعات مختلف و بررسی آن‌ها از منظر منطقی. فردی که این مهارت را دارد، می‌تواند استدلال‌های قوی ارائه دهد و به‌جای دریافت منفعلانه اطلاعات، فعالانه آن‌ها را تحلیل کند.

در واقع، تفکر نقادانه به معنای تصمیم‌گیری و حل مسائل بر پایه استدلال‌ها و شواهد منطقی است، بدون دخالت احساسات. این نوع تفکر در زندگی روزمره اهمیت بسیاری دارد، زیرا به افراد کمک می‌کند که با دقت فکر کنند و تصمیمات درستی بگیرند.

شخصی که تفکر نقادانه دارد، به‌جای پذیرش بی‌چون‌وچرای اطلاعات، درباره ایده‌ها و فرضیات سؤال می‌پرسد و آن‌ها را بررسی می‌کند تا ببیند آیا با واقعیت‌ها همخوانی دارند یا خیر. برخلاف تصور عمومی، تفکر نقادانه به معنای انتقادگری نیست، بلکه نشان‌دهنده توانایی تفکر مستقل و انعطاف‌پذیر است.

تفکر انتقادی در روانشناسی

تفکری در روانشناسی وجود دارد که بر اساس مهارت‌هایی مانند تجزیه و تحلیل اطلاعات، ارزیابی و استدلال منطقی، بررسی آگاهانه موضوعات و در نظر گرفتن حقایق شکل می‌گیرد. این نوع تفکر را می‌توان در کودکانی مشاهده کرد که به طور مداوم درباره همه چیز سوال می‌پرسند و به دنبال کشف جنبه‌های مختلف هر موضوع هستند. فردی که مهارت تفکر انتقادی در او تقویت شده باشد، هنگام مواجهه با اخبار، آن‌ها را به‌سادگی قبول نمی‌کند و برای اطمینان از صحت اطلاعات، به تحقیق بیشتر و مشورت با متخصصان آن حوزه می‌پردازد.

انجام کارهای مهم در فرایند تفکر نقادانه

در این فرایند، شخص باید سیستم تفکری بازتاب‌گر و مستقل را به کار بگیرد. بدین ترتیب، کسی که از مهارت تفکر انتقادی می‌خواهد برخوردار باشد باید بتواند کارهای زیر را به سرانجام برساند:

• میان ایده‌های گوناگون درک ارتباطات منطقی داشته باشد.
• شناسایی، ساخت و ارزش‌سنجی مباحثات را بداند.
• شناسایی تناقض‌ها و اشتباهات رایج در منطق
• حل مسئله سازمان‌یافته
• اهمیت و ارتباط ایده‌ها شناسایی کند.
• برهان به کار گرفته شده در باورها و ارزش‌های خود شخص وارسی شود.

تفکر انتقادی صرفاً به معنای انباشت اطلاعات نیست. کسی که حافظه قدرتمندی دارد و از حقایق زیادی باخبر است را نمی‌توان لزوماً یک متفکر انتقادی خوب نیز به حساب آورد.

اهمیت تفکر انتقادی

تفکر انتقادی در تمام حوزه‌ها کاربرد دارد

داشتن تفکرانتقادی به صورت واضح و منطقی، در هر حوزه‌ای و به هنگام انجام هر کاری لازم و ضروری است. اگر در حوزه‌های آموزش، پژوهش، امور مالی، مدیریت یا مشاغل قانونی فعالیت کنید، بدیهی است که آشنایی با تفکر انتقادی شکلی بسیار مهم به خود می‌گیرد. تفکر انتقادی را نمی‌توان محدود به سوژه‌ها یا حوزه‌های خاصی حساب کرد. این توانایی که به خوبی فکر کنید و قادر به حل مسائل به شکلی سازمان‌یافته باشید، در هر نقطه‌ای از مسیر شغلی یا زندگی شخصی به کار ساز خواهد بود.

اهمیت تفکر انتقادی در اقتصاد

اقتصادنوین تمام کشورهای جهان اکنون بر اطلاعات و تکنولوژی استوار است. در چنین اقتصادی، شخص باید قادر به مواجهه سریع و موثر با تغییرات پیرامون خود باشد. ساختار اقتصادی مدرن، تمرکزی مضاعف بر مهارت‌های عقلانی انعطاف‌پذیر، امکان تجزیه و تحلیل اطلاعات و همین‌طور به‌کارگیری گستره وسیعی از منابع اطلاعاتی برای حل مسائل است. در صورتی که تفکر انتقادی را به خوبی فرا گرفته باشید، این دست از مهارت‌های ذهنی و عقلانی را نیز بهبود می‌بخشد و این گامی مهم در فضای کاری امروز به حساب می‌آید که با سرعتی بالا تغییرات را پذیرفته و اعمال کنید.

تفکر انتقادی بهبود دهنده مهارت‌ زبان و ارائه

وقتی بتوان به شکلی واضح و سازمان‌یافته تفکر کنید، به شکلی بهتر نیز قادر به ابراز کردن خود و ایده‌های خود خواهیم بود. در مسیر یادگیری نحوه تحلیل ساختار منطقی متون، تفکر انتقادی می‌تواند به بهبود مهارت‌های درک مطلب نیز منجر شود.

افزایش خلاقیت با تفکر انتقادی

برای اینکه بتوان راهکاری خلاقانه برای هر مشکلی یافت به چیزی بیشتر از ایده‌های جدید صرف نیازمندید. ایده‌های جدید شما باید در عین حال کارآمد و مرتبط با مشکلی که پیش رودارید باشد. تفکر انتقادی نقش بنیادین در ارزش‌سنجی ایده‌های جدید، انتخاب بهترین ایده‌ها و سپس بهینه‌سازی هرچه بیشتر آن‌ها ایفا می‌کند.

ضرورت خودشناسی با تفکر انتقادی

برای اینکه بتوان زندگی معناداری تجربه نمایید و به زندگی خود نظم و ساختار بخشید، لازم است به صورت مداوم راجع به خود و همینطور ارزش‌ها و تصمیمات‌ تعمق بیشتری بکنید. تفکر انتقادی ابزارهای لازم برای پشت سر گذاشتن این فرایند خودشناسی را به شما ارائه می دهد.

تفکر انتقادی بنیان علم و دموکراسی

علم نیازمند بهره‌گیری از منطق انتقادی در آزمایش‌ها و همینطور به هنگام تایید نظریه‌های گوناگون است. از سوی دیگر، یک دموکراسی مترقی نیازمند شهروندانی است که بتوانند به شکلی انتقادی راجع به مشکلات اجتماعی خود فکر کنند و دیدگاه های جدید داشته باشند و قضاوت‌هایی درست راجع به سیستم‌های حکمرانی انجام دهند و در عین حال، از سوگیری و پیش‌داوری بی‌منظق دوری نمایند.

تفکر انتقادی یک مهارت فراشناختی است

با داشتن این اعتقاد باید بدانیم که داریم در مورد یکی از برجسته‌ترین و والاترین مهارت‌های شناختی صحبت می‌کنیم که تفکر راجع به تفکر را در بر می‌گیرد. ما باید از قواعد صحیح منطق آگاه بوده و آن‌ها را در منطق خودمان نیز بازتاب دهیم. علاوه بر این، ما معمولاً باید تلاشی خودآگاه در راستای بهبود خود، ممانعت از سوگیری و حفظ واقع‌بینی داشته باشیم. چنین کاری واقعا دشوار است. همه ما قادر به فکر کردن هستیم، اما برای «خوب فکر کردن» نیاز به تمرین‌هایی طولانی‌مدت داریم. مهارت یافتن در تفکر انتقادی مثل مهارت یافتن در هر چیز دیگری است و شامل سه جز بسیار مهم می‌شود: تئوری، تمرین و نگرش خواهد بود.

کاربرد تفکر نقادانه

بحث‌های تحلیل‌گری و مهارت‌های تحلیلی در سالهای قبل عموماً مورد توجه گروه‌های خاصی مانند مدیران ارشد و مشاوران مدیریت قرار می‌گرفت.اما شرایط امروزی زندگی به گونه‌ای شده که می‌توان گفت تفکر نقادانه از پیش‌نیازهای رشد، موفقیت، رقابت و بقاء هر کس محسوب می‌گردد. برخی از این کاربردهای تفکر انتقادی عبارتند از:

• در تصمیم‌گیری‌های کلیدی زندگی

همه‌ی انسان‌ها مدام در دوراهی انتخاب و تصمیم‌گیری هستند، که گاهی می‌تواند ساده و گاهی جزو لحظات کلیدی زندگی فرد خواهد بود. خیلی از اوقات ممکن است از نتیجه‌ی تصمیم‌های خود راضی نباشید. گاهی اونقدر درگیر پیداکردن راه حل و جواب می‌گردید که اصلا فراموش می‌کنید اصل مساله چی بوده است. گاهی هم که نیاز به مشورت دارید اصلا قادر نیستید مساله رو اون‌طور که هست شرح بدهید. بعضی وقت‌ها هم بین خاطرات و تجربیات گذشته که در تصمیم‌گیری موثرند یا ارتباطات نادرستی برقرار می‌کنند یا اصلاً متوجه ربطشون نمی‌شوند و… . تفکر نقادانه به شما کمک می‌کند تا از موضع درست‌تری به مسائل نگاه کنید، ارتباطات درست آنها رو کشف کنید، نهایتا تصمیم بهتری بگیرید.

• در روابط عاطفی

شاید اینطور به نظر برسد که روابط عاطفی فقط در گرو احساسات شما باشد. در صورتی که خیلی از بالا و پایین‌های احساسی، تضادها، دلگیری‌ها ، توقعات و … . همه از جمله چیزهایی هستن که بایستی از روی منطق تحلیل بشوند و ریشه‌ی عقلانی آنها رو جستجو کرد. طبیعتا یه متفکر منتقد در این زمینه می‌تواند خیلی بهتر عمل کند.

• شبکه های اجتماعی

این روزها زندگی همه‌ی افراد توسط شبکه‌های مختلف اجتماعی، ماهواره، پیام‌های تبلیغاتی و … . احاطه شده است، در حالیکه حقیقتاً تنها بخش کوچکی از اینا برای افراد مفید هست، بسیاری از اطلاعات و محتوایی که توسط این منابع وارد ذهن افراد می شود، پر از اطلاعات و استدلال‌های نادرست یا شایعه هستند و خیلی از اوقات باعث می‌شود که تصمیم‌های نادرستی گرفته یا باورهای غلطی در ذهن شکل بگیرد. تفکر نقادانه به افراد کمک می‌کند تا از وسط انبوه این اطلاعات انواع درست آن را تشخیص داده و راه درست‌ رو انتخاب نمایند.

برخی از کاربردهای تفکر نقادانه به شرح زیر است:

• چگونه پرسیدن سوالات و پاسخ‌های خوب مطرح نمودن.
• چگونه مستدل‌تر و عمیق‌تر فکر کردن، حرف زدن و نوشتن
• چگونه شباهت‌ها و تفاوت بین ایده‌ها و حرف‌ها و تحلیل‌های مختلف شناسایی و ارزیابی کردن
• چگونه میزان محکم بودن و نیز خطاهای احتمالی استدلال‌های مختلف را بررسی نمودن
• چگونه مسائل و مشکلات را به شکل نظام‌مند و سیستماتیک تعریف و تحلیل کردن
• در میان انبوه رسانه‌هایی که منافع و بقای خود را در اولویت قرار داده‌اند، می‌توان اطلاعاتی مفید،‌ ارزشمند و با حداقل سوگیری به دست آورد.
• چگونه دانسته‌ها و باورها و شناخت از جهان را پالایش کرده و از تعصب و تنگ نظری و پیش‌داوری فاصله گرفت.
• چگونه شفاف‌تر فکرکردن، حرف زدن و نظر‌ها و استدلال‌ها را به شیوه‌ای شفاف‌تر و متقاعدکننده‌تر به دیگران منتقل نمود.
• چگونه از نگاه فردی دیگر و با چارچوب نگرشی متفاوت، به مسائل نگاه کرده تا از این طریق، گفتگو و تعامل ما با دیگران ساده‌تر و سازنده‌تر شود
• چگونه به دیگران کمک کرده تا مسائل و مشکلات خود و سازمان‌شان را بهتر و شفاف‌تر ببینند و درک کنند.

چرا نیاز به تفکر نقادانه بیش از گذشته احساس می‌شود؟

نیاز به تفکر نقادانه ار مباحث جدیدی نیست، همیشه بشر برای رسیدن به منفعت بهتر و رسیدن به راه بهتر از این تفکر استفاده نموده است. اما آلوده بودن برخی انسان‌ها به پیش فرض‌ها و پیش‌داوری‌ها و سوگیری‌های جدی در مشاهده و تحلیل باعث می‌شود تا نیاز به این نوع تفکر بیشتر حس شود. چالش‌های جدیدی امروزه وجود دارد که در گذشته تا این حد پررنگ نبوده‌اند. از جمله این تغییرات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تغییرات سریع محیطی
• توسعه‌ی پیچیده‌ی اقتصاد و کسب و کار
• جابجایی غیرمتمرکز اطلاعات
• کاهش نقش خانواده و نهادهای رسمی در آموزش
• عقب ماندن ساختارهای رسمی از اکوسیستم اقتصادی

پس به نظر می‌رسد که ما، بیش از اینکه بخواهیم از تجربه‌های دیگران و حاصل تفکرات دیگران استفاده کنیم، لازم است شیوه‌ی درست تجربه کردن و شیوه‌ی صحیح فکر کردن را بیاموزیم.این تغییرات سریع محیطی را در همه‌ی جنبه‌های زندگی می‌توان مشاهده کرد.

فواید تفکر نقادانه

شاید یکی از سوالات مهمی که در ذهن مخاطب باشد این است که داشتن تفکر نقادانه چه تاثیری بر روی زندگی ما دارد؟در طول قرن‌ها مطالب زیادی در راستای تمجید از تفکر انتقادی بیان شده است. قرن‌ها قبل، امپراتور روم (ماركوس اورلیوس فیلسوف) مباحثی را مطرح می کرد که شباهتی با تفکر انتقادی داشت این‌گونه می‌گوید كه: «هرچه که می‌شنویم یک عقیده است نه یک واقعیت؛ هرچه که می‌بینیم یک چشم‌انداز است، نه حقیقت».

فواید و مزایایی مناسبی برای این مساله وجود دارد که به برخی اشاره می‌شود.

دید همه جانبه

مهم ترین ویژگی تفکر نقادانه این است که شما به یک موضوع از چند دید توجه داشته باشید و در همه شرایط آن را بسنجید این ویژگی باعث می شود که دید فرد نسبت به مسائل بازتر شده و همه‌ی جوانب را بررسی می‌کند. در این صورت کمتر مرتکب اشتباه شده و از مشکلات و انجام تصمیم غلط جلوگیری می کند. و هر حرف و پیشنهادی را بدون فکر و سنجیدن شرایط نمی پذیرد.

همچنین تجزیه و تحلیل مطالب و پیشنهادات باعث می شود او بیشتر یاد بگیرد و تمرکز کند. اینگونه درک بیشتری از مطالب دریافت کرده و این یک ویژگی مهمی است که هر کس نمی تواند آن را داشته باشد.

یادگری نحو سوال پرسیدن

از بزرگ ترین فایدهای تفکر نقادانه این است که به افراد یاد می گیرند چه وقت و کجا سوالات خود را مطرح و بپرسند. حتی بیشتر اوقات در می یابند که پاسخ بیشترین سوالات در خود سوالات پنهان بوده و با تفکر بر روی آنها می توان به پاسخ صحیح دست یافت. با استفاده از تفکر نقادانه مغز انسان می تواند سوالات را تجزیه و تحلیل نموده و سوالات غلط را از درست تشخیص بدهد. این گونه است که تفکر نقادانه به کمک فرد در فهم درست سوال پرسیدن می آید.

افزایش خلاقیت

برای رسیدن به یک راه حل خلاقانه برای حل یک مشکل فقط داشتن ایده‌های جدید کافی نخواهد بود. ایده‌ها باید جدید، مفید و مناسب با کار و مساله باشند. تفکر انتقادی در ارزیابی ایده‌های جدید و انتخاب بهترین‌ها و اصلاحشون در صورت لزوم نقش اساسی ایفا می کند.

شکی نیست که متفکران منتقد حقیقی، متفکران خلاقی نیز هستند. بدون شک، امروزه خلاقیت به‌عنوان یک مهارت ضروری در نیروی کار تعریف می شود. تفکر انتقادی در تجارت، بازاریابی و اتحادیه‌های حرفه‌ای به‌شدت به توانایی خلاق‌بودن افراد وابسته است. وقتی مشاغل با محصولات و تبلیغات خلاقانه همراه شوند، در بازار جهانی رشد می‌کنند. بهادادن به خلاقیت و قابلیت آن برای بالا‌بردن بازده و افزایش ارزش محصول در هر بخش از بازار انعکاس پیدا می‌کند.

مهارت همدلی

تفکر نقادانه باعث می‌شود بتوان نسبت به نظرات مختلف یک نگاه همدلانه داشته باشد. و خود رو جای افراد دیگر گذاشت و جهان رو از دید دیگری بررسی نمود.

شجاعت فکری

فردی که مهارت تفکر نقادانه را کسب می کند، شجاعتی در فکر کردن پیدا می‌کند، چون اول از همه به باورها، دیدگاه‌ها و عواطفی که سال‌ها اعتقاد دارد نگاه می‌کند و متوجه می‌شود خیلی از اوقات نه بر اساس دلیل و منطق بلکه چون این شیوه باب میلش بوده زندگی کرده است، دوم اینکه راجع به قضاوت خودش نسبت به یک سری باورهایی که همیشه ازش دوری می‌کرده، سوال می‌پرسیده و می‌پذیرفته که لزوماً همه‌ی اون‌ها نادرست یا خطرناک نیستند.

تواضع فکری

یه متفکر انتقادی دارای فروتنی و تواضع فکری هم خواهد بود، چون به ندانستن خودش آگاه هست و قبول دارد که در دانش و شناختش از جهان محدودیت وجود دارد. تفکر انتقادی مهارتی است که به شما این امکان را میدهد تا در حد توان تصمیمات منطقی و آگاهانه بگیرید.

کنجکاوی را برمی‌انگیزد

کنجکاوی نه‌تنها به مخاطب خود کمک می‌کند تا از جهان پیرامون خود درک عمیق‌تری پیدا کند، بلکه به او کمک می‌کند تا تجربه ژرف‌تری از این دنیا نیز به دست آورد. این موضوع می‌تواند شامل نکاتی باشد که در مدرسه یا دانشگاه می‌آموزد و یا مسائلی که در زندگی روزمره با آنها روبه‌رو می‌شود. کسانی که منتقد حقیقی هستند و درباره طیف گسترده‌ای از موضوعات کنجکاو می‌شوند و عموماً دارای علایق گسترده‌ای هستند. آنها همواره درمورد جهان و مردم کنجکاوند. فرهنگ‌ها، عقاید و دیدگاه‌ها را که خصوصیات مشترک در نوع بشر هستند، به‌خوبی درک و تحسین می‌کنند. این ویژگی، همان چیزی است که آنها را به افرادی تبدیل می‌کند که در تمام طول زندگی‌شان به‌دنبال یادگیری هستند.

از آنجا که متفکران منتقد ذاتا کنجکاو هستند، در هر لحظه فرصت‌هایی را برای استفاده از مهارت‌های تفکر انتقادی در اطرافشان پیدا می‌کنند. آنها همیشه در هر موقعیتی هشیار هستند که بهترین عادت‌های تفکری خود را به کار گیرند. تمایل به تفکر انتقادی حتی درمورد ساده‌ترین موضوعات و کارها، نشان می‌دهد که آنها همواره به‌دنبال پیامدهای سودمند هستند.

توانایی حل مسئله

افرادی که تفکر انتقادی را می‌آموزند، به طور طبیعی مهارت‌های حل مسئله را نیز کسب می‌کنند. این افراد در مواجهه با چالش‌های پیچیده از توانایی تفکر انتقادی برای ایجاد راه‌حل‌های نوآورانه بهره می‌برند.

آلبرت انیشتین، یکی از بزرگ‌ترین متفکران تاریخ، گفته است: «موضوع این نیست که من خیلی باهوش هستم؛ فقط زمان بیشتری برای حل مشکلات صرف می‌کنم.» او همچنین بیان کرده که اگر یک ساعت برای حل مسئله داشته باشد، پنج دقیقه را به یافتن راه‌حل و ۵۵ دقیقه را به فهم و بررسی عمیق آن مسئله اختصاص می‌دهد. این نوع صبوری و تعهد به درک واقعی یک موضوع، نشان‌دهنده تفکر انتقادی واقعی است.

یک تمرین چندبعدی

تفکر انتقادی یک تمرین چندبعدی محسوب می‌شود که طیف وسیعی از مهارت‌های شناختی را پرورش می‌دهد. در حقیقت، این فرایند به نوعی تمرین آموزشی برای ذهن است و همان‌طور که عضلات بدن نیاز به تمرین دارند، ذهن نیز برای حفظ سلامت و کارایی خود به تمرین تفکر انتقادی نیاز دارد.

پرورش استقلالیت فرد

مهارت‌های تفکر انتقادی نه‌تنها فرد را با متفکران بزرگی همراه و تبدیل می کند، بلکه از او رهبران بزرگی نیز خواهد ساخت. چنین مهارت‌هایی به شما می‌آموزد که چگونه بر اساس تجربه و مشاهدات شخصی، معنای جهان را دریابید و با حساسیت و آگاهی و به همان روش تصمیم‌گیری کنید. به این ترتیب، شما همچنان که زندگی‌ موفق و مؤثری دارید، فردی که تفکر انتقادی دارد اعتماد ‌به‌ نفس و توانایی یادگیری از اشتباهات را نیز کسب خواهد کرد. پرورش مهارت تفکر انتقادی، شما را آماده می‌کند تا با مشکلات پیچیده‌ای رو‌به‌رو شوید که در جهان پیش رو مهم‌اند.

وقتی منتقدانه فکر می‌کنید، طرز تفکرتان شکلی خودبه‌خود می‌گیرد، دارای نظم و انضباط می‌شود و بنابراین به یک ذهنیت خوداصلاح‌شونده می‌رسد؛ همچنین این به معنای آن است که وقتی با یادگیری و تجربه، قدرت تفکرتان را تقویت می‌کنید،‌ تفکر فعالانه به عادتی همیشگی در شما تبدیل می‌شود.

مهارتی برای زندگی

یادگیری این مهارت‌ علاوه ‌بر ایجاد ذهنیت‌های تفکری مستقل، بر ارتقاء مهارت‌های یادگیری مادام‌العمر نقش به سزایی خواهد داشت. بسیاری از مربیان بزرگ درمورد اهمیت مهارت‌ انتقادی صحه گذاشتن و اهمیت این مساله را صرفاً برای یادگیری نداسته‌اند،بلکه شناخت این مهارت تاثیری سازنده ای بر بهبود زندگی دارد. جان دیویی (John Dewey) آن را به بهترین شکل بیان نموده است:«آموزش، آمادگی برای زندگی نیست، بلکه خود زندگی است.»

بیشتربخوانید: تفکر خلاق چیست؟ تکنیک های کاربردی و آسان 

مهارت های مهم در تفکر نقادانه

برای فهمیدن دقیق تفکر انتقادی نیاز به آموزش و فهمیدن مهارتهای است که در ذیل به آن اشاره می گردد:

1. مشاهده

یک مشاهده‌ی اصولی و درست نقطه‌ی شروعی برای بهتر فهمیدن تفکر نقادانی است. این که تلاش نموده به دقت مسائل، مطالب و رویدادها را بدون قضاوت‌های معمول مشاهده کنید. این کار کمک می‌کند که مسائل و مشکلات رو به خوبی شناسایی نمایید. برای تقویت این مهارت هم باید تمرکز حواسمتون رو افزایش بدید.

2. تجزیه و تحلیل

بعد از اینکه مشکل شناسایی شد، برای حل آن نیاز است که مهارت تجزیه و تحلیل خوبی داشته باشید. بتونیم اطلاعات مورد نیاز رو بدست آورید و اطلاعاتی را به صورت بی طرفانه ارزیابی کنید و سوال‌های مرتبطی راجع به اون بپرسید.

3. استنتاج

مهارتی که با استفاده از آن می‌تونید با توجه به اطلاعات و یافته‌هایی که دارید به نتیجه‌گیری درست برسید. مثلاً یک مکانیک با توجه به بررسی وضعیت خودرو می‌توند نتیجه بگیرد که مشکل از کدام قسمت خودرو هست. برای این‌که این مهارت رو تقویت کنید باید حواسمتون باشد از نتیجه‌گیری‌های سریع دوری کنید و به جای آن سعی کنید حدس‌هاتون آگاهانه و با دلیل باشد.

4. مهارت درست ارتباط داشتن

یکی از مهارت‌هایی که در موقع بحث و پیدا کردن راه‌حل بسیار اهمیت پیدا می‌کند، مهارت درست ارتباط برقرارکردن است. برای این که بتوانید این مهارت رو در خودمون پرورش دهید توجه به گوش دادن فعال، مطرح کردن نظرات منطقی‌ و همینطور شنوا بودن نسبت به نظرات متفاوت، می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد.

5. حل مساله

آخرین مرحله بعد از شناسایی و انتخاب راه‌حل، اجرایی کردن آن راه‌حل‌ها. برای این تفکر انتقادی بهتری داشته باشید یکی از موثرترین کارها، بالا بردن سطح دانش و اطلاعات در حوزه‌ی مورد نظرتون هست. مورد دیگه‌ای که می‌تواند در این فرایند به شما کمک کند، استفاده از تجربیات دیگران و بررسی چگونگی فرایند حل مساله‌ هست.

مراحل تفکر انتقادی

برای داشتن تفکر انتقادی، لازم است تا افراد از مراحل متعددی گذر نموده و در هر مرحله، اقدامی متناسب با تفکر نقادانه بکار گیرند. مراحل تفکر انتقادی، به افراد در تغییر شیوه تفکر خود کمک کرده و موجب شکل گیری عقایدی می شود، که فارغ از سوگیری های شخصی و عقاید خشک و انعطاف ناپذیر خواهد بود.

تفکر انتقادی شامل ۵ مرحله است، که عبارتند از:

مرحله اول: شناسایی مشکل

اولین مرحله برای فکر کردن به شیوه انتقادی، شناسایی مشکل است. شناسایی مشکل با مشخص کردن دقیق، واضح و شفاف موضوع مد نظر به شکل ذهنی یا نوشتاری حاصل شده که رسیدن به تفکر انتقادی را هموار می کند.

شناسایی مشکل می‌تواند با طرح و پاسخ به پرسش‌هایی نظیر موارد زیر مشخص گردد:

• دانستن چیستی بروز یک اتفاق
• اگر یک اتفاق بیافتد، چه تاثیری بر دیگر چیز ها خواهد گذاشت؟
• آیا اطلاعات در مورد یک موضوع کامل است؟
• چقدر با دید باز و منطقی به مسئله نگاه می کنید؟
• برای یک اتفاق، چه راه حل هایی وجود داد؟
• افکار و عقاید در مورد یک موضوع چقدر منطقی هست؟

مرحله دوم: جستجو و پژوهش

در مرحله دوم از تفکر انتقادی، موضوع اصلی مشخص شده و حال نوبت به جستجو و پژوهش برای یافتن اطلاعات کامل، بدون جانب داری و ریشه‌ای حول محور مسئله مورد نظر خواهد بود. اطلاعات بدست آمده کمک خواهد کرد تا نگاه ثابت، انعطاف ناپذیر و غیر قابل تغییری با زوایای جدیدی در مورد موضوع کشف کنید. هر چه اطلاعات بدست آمده جدیدتر و گسترده تر باشند، تفکر انتقادی به شیوه بهتری شکل خواهد گرفت.

مرحله سوم: بررسی ارتباط میان اطلاعات

هنگام جمع آوری اطلاعات، ممکن است با اطلاعاتی مواجهه شوید که ارتباطی با یکدیگر نداشته یا حتی غلط هستند. در نتیجه لازم است تا ارتباط میان اطلاعات و داده های بدست آمده بررسی و داده‌های بی مصرف و اشتباه حذف گردد. همانطور که جمع آوری انواع اطلاعات مهم است، تعیین میزان مرتبط بودن منابع اطلاعاتی مختلف نیز دارای اهمیت هستند.

برای تعیین میزان ارتباط داده‌ها با یکدیگر، می‌توان به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:

• این اطلاعات چقدر قابل اعتماد هستند؟
• میزان همپوشانی اطلاعات چقدر است؟
• اطلاعات بدست آمده چقدر به روز هستند؟
• کدام اطلاعات با یکدیگر تضاد دارند؟

مرحله چهارم: طرح پرسش های چالش بر انگیز

مرحله پنجم: شناسایی بهترین ایده و تصمیم

پس از طی مراحل گذشته، حال نوبت به شناسایی بهترین ایده و تصمیم گیری در مورد موضوع مورد نظر هست. عقایدی که در این مرحله شکل گرفته یا تصمیماتی که گرفته شده، معمولاً دارای جامعیت بوده و از فیلتر تفکر انتقادی گذشته و بدون تعصب هستند. ایده‌ها و تصمیمات بدست آمده در این مرحله، دارای عینیت و شفافیت خوبی خواهند بود و می‌توانند منجر به تصمیمات منطقی گردند.

راه های تقویت تفکر نقادانه را در خود پرورش دهیم؟

1. سوال بپرسید

سعی کنید هر موقع با هر مساله‌ای مواجه شدید در مورد جنبه‌های مختلف سوال بپرسید و خودتون را به سوال پرسیدن عادت دهید.در مورد عقاید و باورهاتون تجدید نظر کنید:طبیعتاً همه‌ی شما نظرات و فرضیه‌هایی برای خودتون دارید که روی بعضی‌های آنها خیلی هم متعصبید. این مورد خیلی مواقع به شما کمک می‌کند که بتونید بر اساس آن‌ها تصمیم‌گیری کنید. اما گاهی اوقات هم ممکن است باعث بشود اشتباه فکر کنید و تصمیم بگیرید.

2. ارتباط با انسان‌های خلاق و موفق

بسیار روشن است که دوستان فرد می‌توانند تاثیر زیادی در نحوه اندیشیدن و شیوه زندگی آنها داشته باشند. سعی کنید اطرافتان را با آدم هایی پر کنید که تلاش می‌کنند بهتر فکر کنند و شما از تجربیات آنها استفاده کنید و راهکارهای آنها رو در ذهن خود تحلیل نمایید.

3. فکرکردن از زوایای گوناگون

سعی کنید برای فهمیدن بهتر مطلب یا موضوعی جای علت و معلول رو عوض کنید مثلاً بپرسید اول مرغ بود یا تخم مرغ؟ ذهنتون رو تمرین بدهید که دید همه جانبه‌ای پیدا کند.

4. تلاش برای یادگیری

برای بهبود مهارت تفکر انتقادی حس کنجکاوی رو تقویت کنید با حرف زدن، مطالعه‌کردن و گوش دادن به پادکست و … ذهنتون رو فعال و پرسشگر نگه دارید و تلاش کنید مطالب مهم رو یابگیرید و از آنها بهره ببرید

5. دوری از بمباران اطلاعات

این روزها همه‌ی ما مدام با گوشی‌های هوشمند کار می‌کنیم دائما پیام‌های مختلف از شبکه‌های مختلف مجازی دریافت می‌کنیم، سپس در گروه‌ها و کانال‌های زیادی عضو می‌شویم. مسئله اینجاست که ذهن توانایی پردازش این همه اطلاعات رو ندارد. بهترین راه این‌که کیفیت رو بالا ببرد، این منابع رو محدود کنید و فقط روی چند مورد خاص تمرکز نمایید. می‌توانید از زوایای مختلف ببه آن نگاه کنید و در آنها عمیق شوید.

6. گوش دادن فعال

همه‌ی شما در طول روز مکالمات زیادی با اطرافیان خود دارید و حرف‌های زیادی رد و بدل می کنید. اما خیلی از اوقات اینقدر در افکار خودتون غرق هستید که اصلًا متوجه نمی‌شوید، اصل مطلب چی بوده است. برای گوش‌دادن فعال بایستی کاملاً دست از کارهای دیگه بکشید و سعی کنید، تمام حواس خود را متوجه حرف‌های طرف مقابل نمایید. سعی کنیم از زاویه دید طرف مقابل به مسئله نگاه کنید.تا هم طرف مقابل احساس رضایت داشته باشد و بهتر با شما انس بگیرد و حرف های خود را بزند و بدان او برای شما اهمیت دارد و همه شما به ابعاد های مختلف گفتار او آگاه خواهید بود. این امر باعث می‌شود با سبک‌های مختلف فکری آشنا دیگران نیز آشنا شوید.

7. بررسی شواهد و دلایل موجود

برخی اوقات که به تفکرات و عقاید بعضی افراد پیرامون خود توجه می‌کنید، می بیند با اینکه نسبت به این عقاید تعصب شدید دارند اما پشت آنها هیچ دلیل محکم و منطقی وجود ندارد. تمرین کنید در برخورد با هر طرز فکر و ایده‌ای از خودتون بپرسید چه شواهدی ممکن است در تایید یا رد آن وجود داشته باشد.

8. استفاده ازمنابع و مراجع اطلاعاتی

امروزه با گسترش شبکه‌های اجتماعی، شایعات و اطلاعات نادرست به سرعت پخش می‌شوند و تشخیص حقیقت از دروغ دشوار شده است. بنابراین، قبل از اینکه چنین مطالبی را بپذیرید یا منتشر کنید، لحظه‌ای مکث کنید و از خود بپرسید: آیا این اطلاعات منبع معتبری دارد؟ آیا می‌توان به آن اعتماد کرد؟

با این روش، می‌توانید افکار خود را تحلیل کنید. برای شفاف‌سازی ذهن‌تان، لازم است اطلاعات را به‌صورت هدفمند بررسی کنید و دلایل منطقی برای باورهایتان پیدا کنید. به جای تکیه بر ایده‌های مبهم، از خود بپرسید: چرا به این موضوع باور دارم؟ آیا می‌توانم برای تأیید یا رد آن مثال بیاورم؟ آیا از لحاظ احساسی به آن وابسته هستم؟ چرا؟

9. پیش بینی کردن (آینده‌نگری)

این کار باعث می‌شود بتوانید ابعاد مختلف یک موضوع را بررسی و در نظر بگیرید و بهش فکر کنید، سعی کنید تک بعدی نباشید این مسئله کمک می‌کند انعطاف پذیری بیشتری از خود نشان دهید.

10. آزمایش باورها و عقاید

حقیقت این است که اکثر نظرات به طور مطلق، مثبت یا منفی نیستند و می‌توانند در شرایط متفاوت کارایی خاصی داشته باشند و قضیه نسبی است. در موقعیت‌های مختلف باور و گرایش رو بررسی کنید و متناسب با اون بافت و زمینه خاص قضاوت کنید.

11. نداشتن تعصب و افکار انعطاف ناپذیر

برای تقویت تفکر انتقادی، باید تعصبات فکری و انعطاف‌ناپذیری در پذیرش اطلاعات جدید را کنار بگذارید. افرادی که به باورهای خود تعصب دارند و از تغییر آن‌ها خودداری می‌کنند، نمی‌توانند به‌صورت خلاقانه فکر کنند. برای جلوگیری از تفکرات متعصبانه، تلاش کنید نظر دیگران را درباره یک موضوع بشنوید و دیدگاه‌های متفاوت را تحلیل کنید. این رویکرد به شما کمک می‌کند تا به دور از تعصب، با ذهنی باز و منعطف به مسائل نگاه کنید و توانایی تفکر انتقادی خود را بهبود بخشید.

تفکر انتقادی و هوش معنوی

می‌توان گفت بررسي هوش معنوي با تفکر انتقادي بسیار منطقي به نظر مي‌رسد. زیرا معنويت يک حقيقت غيرمادي است، که به افراد کمک مي‌کند تا به اساس و هستي خود پي ببرند، معنويت عبارت است از ارتباط با وجود متعالی، باور به غيب و رشد و بالندگی در پيچ و خم زندگي است و وفاداري به يک باور مذهبي يا معنوي سبب افزايش انتخاب‌هاي سالم‌تر سبک زندگي خواهد شد. هوش معنوي بالا افراد را قادر مي سازد تا مسائل معنوي و ارزشي خود را حل کرده، فعاليت و زندگي خود را در فضاي غني‌تر و با معنا تحقق ببخشند بر همين اساس مي تواند کمک کند تا در اعمال و رفتار خود مديريت لازم را نيز داشته باشند.

تفکر انتقادی و تفکر خلاق

Critical thinking و Creative thinking  دو مهارت بسیار مهم برای حل مشکلات، تصمیم‌گیری و دستیابی به اهداف هستند. تفکر خلاق به تولید ایده‌ها یا راه‌حل‌های نوآورانه و جدید می‌پردازد، در حالی که تفکر انتقادی به ارزیابی و قضاوت درباره اعتبار و کیفیت این ایده‌ها یا راه‌حل‌ها می‌پردازد.

تفکر خلاق از تخیل، شهود و تفکر انتزاعی استفاده می‌کند، در مقابل، تفکر انتقادی به استدلال، شواهد و معیارهای منطقی تکیه دارد. این دو مهارت می‌توانند یکدیگر را تکمیل و تقویت کنند و بسته به موقعیت، کاربردهای متفاوتی داشته باشند.

تفکر انتقادی حل مساله

تفکر انتقادی موضوع جمع‌آوری اطلاعات صرفا نیست! فردی که حافظه خوبی دارد و واقعیت‌های زیادی را می‌شناسد لزوماً در تفکر انتقادی دلیل ندارد خوب باشد. یک متفکر منتقد قادر به نتیجه‌گیری از آنچه می‌شناسد است، و می‌داند چگونه برای حل مسئله می‌تواند از اطلاعات استفاده کند. تفکر انتقادی را نباید با استدلال یا انتقاد نسبت به افراد دیگر اشتباه گرفت.

اگرچه می‌توان از مهارت‌های این شیوه تفکر در افشای اشتباهات و استدلال‌ها استفاده کرد، تفکر انتقادی همچنین می‌تواند در کارهای سازنده نقش مهمی داشته باشد. این روش تفکر می‌تواند به شما در کسب دانش کمک کند، تئوری‌ها را بهبود بخشد و استدلال‌ها را تقویت کند. می‌توان برای تقویت فرآیندهای کاری و بهبود نهادهای اجتماعی از این نوع تفکر استفاده کرد، با ذهن همراه باشید.

بیشتر بخوانید: مهارت حل مسئله چیست؟ چگونه آن را تقویت کنیم؟

تفکر انتقادی و دانش آموزان

آموزش مهارت تفکر انتقادی به دانش‌آموزان یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که آموزگاران و مجریان و سیاست‌گذاران آموزشی می توانند آن را دانسته و به نسل آینده برای ذهنی کاوشگر و چالشگر آموزش دهند. هیچ‌گاه به توسعه و پیشرفت نخواهد رسید مگر زمانی که انسان‌هایی پرسشگر در آن زیست کنند.

آموزش مهارت‌های تفکر انتقادی به عنوان یکی از مهمترین مهارت های زندگی برای دانش‌آموزان یک ضرورت است. آموزش این مهارت‌ها باید از سنین پایین آغاز گردد؛ از همین رو هر معلمی به دنبال راه‌های هیجان انگیز برای تدریس این تفکر در کلاس‌های درس باید باشد.

پرورش تفکر انتقادی در دانش‌آموزان هسته اصلی یادگیری آن‌ها به شمار می‌رود؛ زیرا تفکر انتقادی به دانش‌آموزان اجازه می‎دهد تا در رابطه با دیدگاه‌های خود تامل کرده و آن‌ها را بیشتر درک نمایند. بر اساس تفکر و درک شخصی، این مهارت به دانش آموز در تعیین چگونگی درک دنیای اطرافش کمک خواهد نمود.

کتاب های تفکر انتقادی

کتاب تفکر انتقادی (تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن)

• نویسنده: ریچارد پل _ لیندا الدر
• مترجم : اکبر سلطانی _مریم آقازاده
• انتشارات: اختران

برای دستیابی به موفقیت‌های بزرگ، کشف فرصت‌ها، اجتناب از اشتباهات فاجعه‌آمیز و حتی ایجاد ثروت، از تفکر انتقادی بهره بگیرید. این رویکرد به شما کمک می‌کند روش فکری‌تان را در تمام زمینه‌ها، از تصمیمات تجاری گرفته تا روابط شخصی، ارزیابی و بهبود بخشید. ریچارد پل و لیندا الدر در کتاب خود با تمرکز بر تفکر انتقادی، راهنمایی‌هایی عملی برای تصمیم‌گیری هوشمندانه و مقابله با محدودیت‌ها و موانع اجتماعی ارائه می‌دهند. آن‌ها شش مرحله تفکر را مطرح می‌کنند تا به شما بیاموزند چگونه با وضوح، ارتباط، منطق، دقت، عمق، وسعت و انصاف فکر کنید.

در کتاب تفکر انتقادی خواننده مهارتهای تفکر استراتژیک را می آموزد که می تواند در همه جا از آنها استفاده کند و یاد می گیرید که چگونه آنچه را که متخصصان به آنها می گویند را ارزیابی کند. این راهنما با مثال ها و تمرین های جدید فقط کمک نمی کند تا به طور موثرتری فکر کنید بلکه کمک می کند تا از این مهارت ها برای توانمندسازی خود ، کشف فرصت های جدید ، جلوگیری از اشتباهات فاجعه بار و رشد ثروت خود استفاده کنید.

کتاب تفکر انتقادی

• نویسنده: سیمون بردلی، نیکول پرایس
• مترجم: فاطمه السادات نقیبی، مازیار فرزین
• ناشر: انتشارات آذرگان

کتاب «تفکر انتقادی» نوشته سیمون بردلی و نیکول پرایس، استراتژی‌های هوشمندانه و مهارت‌های تصمیم‌گیری منطقی را به خوانندگان آموزش می‌دهد تا توانایی‌های ذهنی خود را ارتقا دهند. این کتاب به شما یادآوری می‌کند که مغز، به‌عنوان مرکز فرماندهی بدن، بر تمام جنبه‌های زندگی و عملکردهای ما اثر می‌گذارد. از افکار و احساسات گرفته تا رفتارها و روابط اجتماعی، همگی تحت هدایت مغز هستند. مغز نه تنها بر رفتارهای اجتماعی و فردی تأثیر دارد، بلکه در تعیین احساس سلامت و نحوه تعامل با دیگران نیز نقش مهمی ایفا می‌کند. این عضو پیچیده‌تر از هر کامپیوتر ساخته‌شده‌ای است، و برای موفقیت در کار، روابط و حتی فعالیت‌های اوقات فراغت، لازم است عملکرد مغز خود را بهینه‌سازی کنید و تفکر انتقادی را بیاموزید.

آموزش تفکر انتقادی

• نویسنده: استفن دی . بروکفیلد
• مترجم: دکتر منصوره حاج حسینی، فهیمه سادات کمالی
• ناشر: رشد

از اواسط قرن بیستم، تفکر انتقادی به‌عنوان یکی از اهداف مهم آموزش مطرح شد. نیاز به این نوع تفکر به دلیل پیچیدگی جوامع و چالش‌های جدید افزایش یافت و موجب شد که تصمیم‌گیرندگان آموزشی آن را در برنامه‌های درسی قرار دهند.

به همین سبب دانشگاه ایالتی کالیفرنیا در سال 1980 درس تفکر انتقادی را اجباری کرد تا به عنوان حلقه مفقوده، شکاف میان نظر و عمل در ناکارآیی افراد تحصیل کرده در موقعیت های عملی را مرتفع سازد و با شیوه‌ای منظم در ارزیابی عقلانی و داوری منصفانه، خردورزی و ژرف نگری را جانشین انباشت اطلاعات می‌نماید.

نویسنده در کتاب «آموزش تفکر انتقادی»، اشاراتی تأمل برانگیز و با ارزش برای خردورزی و ترغیب دانشجویان و مدرسان به تلاش برای کاهش شکاف فزاینده میان نظر و عمل کرده است، اهمیت و اعتبار خردورزی را یادآوری و نویدبخش ورود به آموزش پویا خواهد بود.

حرف آخر

شما میتونید تکنیک های عملی و راهکارهای جزئی این موضوع رو داخل اپلیکیشن آکو ببینید و از بخش های دیگر این نرم افزار نیز در جهت افزایش مهارت های شخصیتی و رشد خودتون استفاده کنید.
لینک دانلود این این نرم افزار در صفحه اول سایت قرار دارد.