مهارت حل مسئله چیست؟

تعریف مهارت حل مسئله

مهارت حل مسئله که به انگلیسی Problem Solving گفته می‌شود؛ عبارتند از فرایند شناختی_رفتاری که توسط فرد هدایت و می‌شود. فرد با استفاده آن می‌تواند راه‌حل‌های مؤثر و سازگاری را برای رفع مسائل زندگی با رویکرد منظم و متوالی پیدا نماید. به‌عبارت ‌دیگر مهارت حل مسئله شامل یک فرایند منطقی، آگاهانه، هدفمند و نیاز به تلاش با یک شیوه مقابله موثر خواهد بود. اگر به مهارت حل مسئله تسلط کافی داشته باشید، می‌توانید با توجه به تجربه و توانمندي‌هاي موجود و شناخت نيازها در زندگی شخصی خود علت‌های احتمالی یک مسئله را پیدا کرده و عوامل مؤثر در رسيدن به نتيجه مطلوب و رويارويي با استرس را کشف و اجرا نمود.

اهداف حل مسئله

در مهارت حل مسئله هدف فرد یا افراد مرتبط با مسئله پیدا کردن بهترین راه حل برای از بین بردن مشکل و یا به توافق رسیدن به یک دیدگاه مشترک است. همچنین دیدگاه منطقی و صبورانه داشتن به نظریات دیگران می تواند از اهداف مهارت حل مسئله باشد.

اهمیت مهارت حل مسئله

هر فرد و یا سازمانی بدهی است که در طول عمر خود با مجموعه‌ای از مشکلات مواجه شود، از همین رو توانایی رفع مشکل برای آنها بسیار اهمیت دارد و نیازمند توانایی برای حل مسئله و برخورد با مشکلات و پرورش آن خواهد بود. پس در ادامه به برخی از مزایای برخورداری از مهارت‌های حل مسئله اشاره می‌گردد:

غیرممکن را ممکن می‌سازد

با توانمند شدن به ابزارهای مهارت حل مسئله غیر ممکن برای فرد ممکن خواهد شد. نکته مهم این است داشتن دانش به تنهایی کلید حل مشکلات نیست، بلکه فهمیدن و به کار بردن تکمیل فرایند حل مشکل با رویکردهای حل مسئله بسیار مهم است که ناممکن را ممکن می کند.

تمایز ایجاد می‌کند

همه‌ی انسانها برای انجام کارهای معمولی آموزش می‌بینند و برای کاری که انجام می‌دهند، مهارت و دانش کافی کسب می‌کنند. با این حال، تعداد بسیار کمی از افراد می‌توانند مشکلات به وجود آمده مانند مسائل غیرمنتظره یا بی‌سابقه را به خوبی حل نماید. از این رو، اگر در محل کار و زندگی فرد توانایی کافی برای حل مشکلات داشته باشد، به راحتی از دیگران تمایز آشکاری خواهد داشت.

اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد

فردی که برای رفع مشکلات و بیرون آمدن از آنها راهکار دارد و به راحتی می تواند مسائل را حل نماید، نسبت به افراد دیگر از اعتماد به نفس بالایی بر خوردار خواهد بود. پس افزایش اعتماد به نفس، یکی از مزایای مهم مهارت حل مسئله است.

ناتوانی در حل مسئله

بعضی از انسانها در بسیاری از موارد متوجه اشتباهات خود در حل مسائل زندگی نیستند و به همین خاطر هنگام برخورد با مشکلات زندگی ناتوان در حل آنها هستند. ناتوانی در حل مسئله، دلایلی دارد که به برخی از آنها عبارتند از:

اشتباه‌گرفتن نشانه‌ها با دلایل واقعی

برخی اشخاص به‌جای پیدا کردن علت مشکل سعی می‌کنند تا با نشانه‌ها و عوامل مشکل سازگاری پیدا نمایید. برای اینکه دلایل مشکلی که پیش‌آمده را پیدا نمود ابتدا باید قسمت نتیجه‌گیری ذهن را به چالش کشید تا با دید فراتری مسائل جدید را پیدا کرد و توانست فراتر از مشکلات را دید به عبارت دیگر با اولین نتیجه گیری تصمیم نگرفت.

جست‌وجوی راه‌حل‌های سریع به‌جای راه‌حل‌های مؤثر

عجله کردن در انتخاب راه حل، باعث گمراهی ذهن شده و شخص نمی‌تواند، راه حل‌های مختلف را برای یافتن دلیل اصلی مشکل پیدا کند. زیرا برخی به‌جای راه‌حل‌های مؤثر به دنبال راه‌حل‌های سریع را برای حل مشکل هستند. این کار باعث می‌شود تا فرد بدون درنظرگرفتن علت مشکل، راه‌حل‌هایی سریع و بدون فکری که به ذهنش می‌رسد را باور نماید.

تکیه بیش از حد به دانش

دانش بشری همیشه ناقص بوده و تمام ابعاد یک موضوع را نمی سنجد و تکیه بر علم و دانش دلیلی بر توانایی در حل مسئله نیست. همه انسانها لازم است در کنار داشتن دانش به یادگیری مهارت‌هایی مانند تفکر منطقی، تفکر خلاقانه و تفکر نقادانه نیز آگاهی داشته باشند. زیرا داشتن تفکر منطقی به فرد کمک می‌کند تا ذهنی خلاق و ایده‌پرداز برای پیدا نمودن راه حل‌های مناسب داشته باشد. نکته قابل توجه این است شخصی که بیش از حد به دانش خود تکیه نماید باعث ضعف او در حل مسئله می‌شود.

شیوه افزایش مهارت حل مسئله

با بکارگیری فنون حل مسئله، می‌توان مهارت حل مسئله را در خود تقویت نمود. زیرا مهارت‌ حل مسئله ترکیبی از ویژگی‌های مختلف هستند که با بهره‌مندی از این ویژگی‌های می توان، توانایی حل مسئله را در زمینه‌های مختلف زندگی پرورش داد. ضمنا شخص با تقویت این مهارت‌ها، هنگام بروز مشکلات اعتمادبه‌نفس بیشتری برای حل مشکلات پیدا خواهد کرد.

۱. نگرش مثبت داشته باشید

یکی از نگرش های مهم در حل مسئله داشتن دید مثبت برای رفع مشکل هست. بعضی اشخاص وقتی با یک مشکل روبه‌رو می‌شوند، آن را غیرقابل حل ‌دانسته. این نوع نگرش در فرایند حل مسئله، مانع بزرگی است. در این حالت اگر شخص باور کند که این مشکل قابل حل شدن نیست، انگیزه‌ای برای حل آن ندارد؛ اما اگر نگرش مثبت به حل مسئله داشته باشد با انگیزه و اعتمادبه‌نفس بیشتری برای رفع آن اقدام می‌کند.

۲. مدیریت افکار منفی

یکی از موانع حل مسائل و یافتن راه‌حل مناسب، نبود مدیریت بر تفکرات و احساسات منفی است. با مدیریت صحیح افکار منفی، فرد می‌تواند از اشتباهات و تصمیم‌های نادرست دوری کند و به راه‌حل‌های بهتری دست یابد. برای این کار باید، افکار منفی خود را روی یک کاغذ یادداشت نموده و سپس آن ها را بررسی کرد که چه مقدار از آن‌ها صحیح است. همچنین جایگزین کردن افکار مثبت به‌ جای آن‌ها، به فرد کمک می‌کند تا به درستی و با اعتمادبه‌نفس بیشتر به حل مساله بپردازد.

۳. خلاقیت در حل مسئله

گاهی مواقع در مهارت حل مسئله، راه و روش‌های قدیمی کاربردی ندارد؛ پس نیاز برای رفع این مشکل پرورش خلاقیت و داشتن ایده‌های جدید می‌تواند به کشف راه حل‌های صحیح برای حل مساله کمک نمود.

۴. پذیرفتن اشتباهات زندگی

بعضی از اشخاص مخصوصاً افراد کمال طلب همیشه به دنبال آن هستند که اشتباهی انجام ندهند، معمولاً این افراد قدرتی برای کشف راه‌ حل درست ندارند. پذیرش اشتباهات زندگی باعث می‌شود از آن‌ها درس گرفته و از تجربه‌های خود، برای حل مسئله‌های مختلف استفاده نمود.

5. مشورت نمودن

برای مهارت حل مسئله و پیدا کردن راه حل‌های مختلف، مشورت کردن با افراد متخصص و منطقی کمک بالایی می کند.

6. ناامید نشوید

در مواردی اتفاق می افتد که راه حلهای که مد نظر ما بوده محقق نشده است و برای حل مسئله کارساز نبود، در این صورت ناامید نشوید و برای یافتن راه حل‌های جدید، دوباره تلاش کنید.

7. به تعهدات خود عمل کنید

نکته مهم در حل مسئله صرفا پیدا کردن راه حل نسیت بلکه پیگیری کردن به نتیجه رسیدن آنها مهم است و تا انتها به همه تعهداتی که داده‌ایم پایبند بودن است.

مراحل و گام های حل مساله

برای این‌که بتوانید مسائل را به خوبی حل کنید لازم است در مواجهه با تمامی مشکلات، مراحل زیر را به ترتیب طی کنید.

گام اول: فهم و کشف مسئله و علل بروز

برای حل کردن یک مسئله، ابتدا فهم و کشف آن مسئله بسیار مهم است؛ سپس باید آن را به شیوه صحیح و شفاف تعریف نمود و بدانید چه عواملی باعث بروز مشکل شده است. برخی عوامل نشانه ظاهری از بروز مشکلات هستند و علت اصلی بروز مشکل نخواهند بود؛ اما ما باید با تیزبینی، تلاش و برنامه‌ریزی صحیح، علت واقعی آن‌ها را کشف نمود. در این گام نیاز است که اطلاعات زیادی را جمع‌ آوری نمایید و با افراد آگاه مشورت کنید؛ زیرا فهم مسئله کمک شایانی برای حل آن می‌کند.

گام دوم: مذاكره راجع به مساله

در گام دوم برای حل شدن بهتر مسئله، توافق بر سر وجود مسئله و پذيرش مسئوليت مشترك بسیار مهم است و اینکه مساله را به چه نحو و در چه موقع و مکانی مذاکره نمایید. در این مرحله هر دوطرف برای بهتر حل شدن مسئله شرایطی را می پذیرند و توافق می کنند بر خلاف آن عمل نکنند و هردوطرف مسئول حفظ اصل موضوع هستند.

گام سوم:تحلیل عوامل تاثیرگذار

برای حل شدن مسئله باید بعد مذاکره دریابید که عامل اصلی ایجاد آن چه بوده است. بدین منظور باید داده‌ها موجود را جمع‌آوری و ارزیابی نمود و در صورت امکان اطلاعات مفید را کنار هم بگذارید و بخشی که مشکل در آن رخ داده است را مشخص نمایید. می‌توان از مهارت‌های زیر در این راستا بهره جست:

• جمع‌آوری داده‌ها
• تحلیل داده‌ها
• یافتن وقایع
• تحلیل تاریخی

گام چهارم : بارش افکار

وقتی ریشه مشکل را مشخص شد، وقت آن است که با کمک بارش افکار برای حل بهتر مسئله راهی پیدا کنید. گاهی اوقات بهتر است برای پیدا شدن راه حل خوب و کارآمد با دیگران مشورت کرد. زیرا هرکسی زاویه دید متفاوتی نسبت به دیگران دارد . نکته مهم در بارش افکار این است که کمیت بارش افکار مهم است نه کیفت آنها ، پس هر فکری به ذهن رسید باید یادداشت نمود و به آن توجه کرد.

گام پنجم: مشخص کردن و جزء کردن مسایل

گام بعدی برای حل مسئله اینکه مسئله را مشخص کنیم و باید نیاز های هرطرف در آن دیده شود(خواسته های هرطرف لحاظ شود)، مسئله عینی باشد و شکایت نباشد.

مثلا به این صورت مطرح شود ما چه کار کنیم که……مثلا بچه ها بهتر مراقبت شوند،

یا ما چه کنیم که هم من…….. هم تو……… مثلا ما چه کنیم که هم توخسته نشوی و هم من هم به کارم برسم.

استفاده از جدول علایق من، علایق همسرم و علایق مشترک

گام ششم: ارزیابی راه حل‌های مختلف مسئله و انتخاب راه حل برتر

در این مرحله بهترین راه حل را انتخاب نمایید، چون از بین راه حل‌های مختلفی که پیدا کرده‌اید، تنها یک یا چند راه حل محدود مناسب وجود دارد که باید آنها را انتخاب نمایید. به همین علت باید همه راه حل‌های موجود را بررسی و ارزیابی نمایید تا به بهترین راه دست پیدا کنید.

گام هفتم :اجرای راه حل و بازبینی

در این گام، راه حلی را که در مرحله قبل انتخاب و مورد تایید همه هست اجرا می‌کنید و پس از اجرای آن، به پیامدهای آن توجه می‌کرده و در عمل نتيجه آن را مورد ارزيابي قرار دهيد. اگر این پیامدها مورد رضایت قرار گرفت، فرایند حل مسئله پایان می‌یابد؛ اگر مورد رضایت نبود، به علت کارساز نبودن راه حل، ممکن است در آینده برای ما مشکل ایجاد کند. در این شرایط، برای حل مسئله باید دوباره از گام اول شروع کنید. این کار زمانی تمام می‌شود که این مسئله دیگر برای فرد دردسرساز نباشد.

براي اجراي درست راه حل انتخابي به طور دقيق مشخص كنيد كه اجراي نقشه شما مستلزم چه چيزهايي است ، چه كاري ، كجا‌، چه موقع و توسط چه كسي بايد انجام شود و چه موادي لازم است.

انواع تکنیکهای حل مسئله

هر انسانی برای حل مسائل مهم زندگی خود تلاش‌ و تکنیک های را انجام می‌دهد. برخی نیازمند کار تک نفره و برخی باید به صورت گروهی حل شوند. برخی خلاقانه‌تر و برخی دیگر سازمان یافته‌تر مشکلات و مسائل رو حل می کنند. تکنیک‌های حل مسئله می‌توانند به شیوه‌های مختلفی اعمال شود و در کمک به بهبود فرآیند حل مسئله و یافتن راه‌حل‌های بهتر مؤثر باشد. در ادامه به تعدادی از مهارت حل مسئله یا تکنیک‌های رایج در حل مسئله اشاره می‌گردد.

۱. به تیم خودتان تکیه کنید

برای رسیدن به هنر حل مسئله اولین تکنیک این است که اطراف خود را از افرادی که به آن‌ها اعتماد دارید پر کنید. باید توجه داشت که در مواردی ممکن است مشکلات به تنهایی حل نشوند اما در حل بعضی از مسائل شما به افراد دیگر هم نیاز دارید.

داشتن گروهی که همه به هم اهمیت می‌دهند و به صحبت‌های هم گوش می‌دهند موجب می‌شود خلاقیت در آنها به حداکثر برسد. پس این افراد زمانی برای آنها مشکل پیش می‌آید با کمک یکدیگر به سادگی از آن مسئله می گذرند و آن را حل می‌کنند.

۲. احساساتتان را کنترل کنید

بعضی از افراد برای اینکه سریع به نتیجه برسند دست به اقدامات هیجانی می زند و تصمیم های احساسی می گیرن که نتیجه معکوس می دهد. برای رسیدن به نتیجه مطلوب در مهارت حل مسئله نیاز است کنترل خوبی بر هیجانات و احساسات خود داشته و در هر زمانی بدانید دقیقاً چه حسی دارید. وقتی نمی‌دانیم دقیقا در چه حالت روحی هستید یا مدام دچار اضطراب و استرس شده‌اید و نمی‌توانیدمشکلاتتان را به درستی حل کنید. پس بهتر است تصمیم خود سرانه نگیرید و تلاش کنید برای رفع مشکل از روش‌های خودآگاهی بهره بگیرید.

۳. شنونده خوبی باشید

تکنیک گوش دادن فعال در صمیمی‌کردن ارتباط و رفع مسئله بسیار مهم است. این تکنیک‌ را افراد حرفه‌ای معمولاً برای حل مسئله به کار می‌برند. این افراد قبل از این که اقدام برای حل مسئله کنند، اطلاعات مورد نیازشان با گوش دادن فعال جمع آوری می‌کنند. به همین علت هم می‌توانند آن‌ها را به درستی به کار گیرند.

برای حل مسئله به روش هوشمندانه باید ابتدا خوب به نظر افراد گوناگون گوش داده و دیدگاه‌های گوناگون را بررسی نمود. این کار دید بازتری نسبت به ابعاد گوناگون مسئله به فرد می‌دهد و در مهارت تصمیم‌گیری و حل مسئله فرد را یاری می‌کند.

۴. به هیچ ایده‌ای برچسب بد نزنید

مهمترین نکته در حل مسئله این است که به هر ایده ای نخندیم یا برچسب بد نزنیم جون برای ما شناخت تمام ابعاد و راه های ممکن برای حل مسئله مهم است و به عبارت دیگر کمیت افکار مهم است نه کیفیت آنها، چون که ممکن است هنوز شناخت درستی از مسئله و حل آن نیافته باشید.

و همچنین در مرحله‌ ایده‌پردازی نباید راجع به هیچ یک از ایده‌ها پیش داوری کنید. این کار منجر به سرکوب‌کردن خلاقیت خواهد شد که با هنر حل مسئله در تضاد است. سرکوب خلاقیت به این معناست که فردی که ایده را ارائه داده و استقبال خوبی دریافت نکرده دیگر برای ایده‌دادن جدید تشویق نمی شود ، بهترین ایده‌های خود را هم با شما در میان نخواهد گذاشت.

بیشتر بخوانید: چگونه مدیریت ذهن داشته باشیم؟ راهکارهای ساده کنترل و مدیریت ذهن

چالش ها و موانع حل مسئله

در مسیر حل مسئله شما می‌توانید با چالش‌هایی همراه شوید. برخی از چالش‌های معمول در حل مسئله عبارتند از:

پیدا کردن راه‌حل مناسب

برای پیدا کردن راه حل مناسب برای حل مسئله گاهی با چالش روبرو خواهید شد و ممکن است مسیری برای حل مسئله وجود نداشته باشد و یا راه‌حل‌های مختلفی وجود داشته باشند و باید بین آن‌ها یکی را انتخاب کنید.

محدودیت‌ها

در برخی موارد برای حل مسئله با محدودیت‌های زمانی، مالی، فنی یا دیگر محدودیت‌ها روبرو خواهید شد که می‌تواند توانایی فرد را در یافتن و اجرای راه‌حل کاربردی را محدود نماید.

پیچیدگی مسئله

برخی مسائل ممکن است بسیار پیچیده و چالش‌برانگیز باشند که نیاز به دقت و توجه بیشتری دارند. در این موارد، باید مد نظر داشته باشید که تجزیه و تحلیل مسئله و یافتن راه‌حل مناسب ممکن است زمان‌بر و دشوار باشند.

تنظیم اولویت‌ها

در بعضی موارد، ممکن است با چندین مسئله همزمان روبه‌رو شوید. تعیین اولویت‌ها و توانایی مدیریت زمان و منابع به درستی می‌تواند چالشی باشد که بتوانی بهترین تصمیم را بگیری و مهمترین مسئله و بهترین راه حل را پیدا کنی.

تحمل فشار و استرس

پیدا کردن راه حل و رفع مسئله در اکثر مواقع با استرس و فشار ذهنی همراه هست،مخصوصا در مواقعی که زمان محدود باشد یا مسئله مهمی را می‌خواهید حل کنید. توانایی مدیریت استرس و حفظ آرامش در چنین شرایطی بسیار چالش برانگیز است ونیاز به آرامش دارد.

کم تجربگی

در مواقعی که با مسئله‌های جدید و ناآشنا روبرو هستید، تجربه کم می‌تواند چالشی باشد. اما با تمرین و تجربه، می‌توانید در حل مسئله بهتر عمل نمایید.

حل مسئله در خانواده

بهترین رمز موفقیت عملکرد یک خانواده، توانایی آنها در حل مشکلات و گرفتاریها است. وجود مشکلات در هر خانواده امری طبیعی است؛ بر این اساس، تحقیقات نشان می‌دهد که خانواده‌هایی با توانایی خوب در حل مسئله، هنگام بروز مشکلات عملکرد بهتری دارند و برای هر چالش، راه‌حل‌های مناسبی پیدا می‌کنند. اما خانواده‌هایی که از حل مسئله آگاهی ندارند یا از آن اجتناب می‌کنند ، در حل مشکلات خود ناتوان هستند و سختی‌های بیشتری را متحمل می‌شوند و اعضای آن، در حل مشکلات آینده بیشتر در مانده خواهند بود.

حل مسئله در کودکان و نوجوانان

آموزش این مهارت از زمان کودکی به فرزندان باعث ایجاد اعتماد به نفس در آنها می شود. زیرا مهارت حل مسئله در سطح ابتدایی به معنای قدرت تشخیص مشکلات، نیازها و عدم ترس از شکست برای کودکان لازم و ضروری است. در سطح بعدی کودک و نوجوانی است که قدرت حل مسئله را پیدا می‌کند. آنها می‌توانند برای مشکلات راهکار پیدا کنند. البته می‌توانند از مشورت دیگران هم استفاده کنند. این کودکان و نوجوانان وقتی حل مسئله برای آنها ملکه می‌شود مشکلات رفتاری کمتری خواهند داشت و با دیگران بهتر کنار خواهند آمد. این مهارت کودکان و نوجوانان را قادر می‌سازد تا در مدرسه و در روابط با دوستان و افراد بزرگتر از خود، با دقت و اندیشه بهتر برخورد کنند.

علاوه بر این مهارت حل مسئله منجر می‌شود تا کودکان سلامت عاطفی قوی‌تری داشته و با چالش‌های زندگی به طور موثرتر رو به رو شوند و آنها را حل نماید.

کتاب حل مسئله

کتاب حل مسئله و استراتژی های آن

آقای آرش کتابفروش بدری نویسنده این اثر است که آن را با همکاری انتشارات چالش منتشر کرده است. وی در این کتاب تأکید دارد که آشنایی با مهارت‌های حل مسئله نه تنها در زندگی شخصی، بلکه در زندگی حرفه‌ای نیز اهمیت زیادی دارد. با توجه به تغییرات سریع اقتصاد جهانی، کارفرمایان و مدیران برای موفقیت سازمان‌ها به افرادی با توانایی حل مسئله نیاز دارند؛ افرادی که با پیشنهاد راه‌حل‌های عملی و خلاقانه، استقلال و ابتکار عمل خود را نشان دهند. نویسنده این کتاب را در سی فصل تدوین کرده است تا دریچه‌ای به دنیای حل مسئله باز کند و استراتژی‌هایی را برای تقویت این مهارت ارائه دهد.

حرف آخر

شما میتونید تکنیک های عملی و راهکارهای جزئی این موضوع رو داخل اپلیکیشن آکو ببینید و از بخش های دیگر این نرم افزار نیز در جهت افزایش مهارت های شخصیتی و رشد خودتون استفاده کنید.
لینک دانلود این این نرم افزار در صفحه اول سایت قرار دارد.