روانشناسی کودک چیست و چه اهمیت در زندگی کودک دارد؟

روانشناسی کودک

روان‌شناسی کودک از زمانی آغاز می‌شود که والدین تصمیم به داشتن فرزند می‌گیرند و مسئولیت سنگین تربیت را می‌پذیرند. واژه تربیت به معنای تعلیم دادن یا پرورش است و شامل مجموعه‌ای از روش‌های مثبت و منفی می‌شود که به کودکان آموزش می‌دهند چگونه رفتار کنند. تربیت کودک وظیفه‌ای دائمی است و پدر و مادر باید به طور مستمر به آن عمل کنند تا روش‌های تربیتی مؤثر واقع شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که نحوه پرورش کودکان در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است.

در این بخش به برخی مباحث پیرامون روانشاسی کودک خواهیم پرداخت که می تواند فاکتورهای خوبی برای شناخت بهتر تربیت فرزندان توسط والدین باشد.

روانشناسی کودک چیست؟

روانشناسی کودکان شاخه‌ای از روانشناسی است که به مطالعه رشد و تکامل کودکان از تولد تا بزرگسالی و به تمرکز روی رفتار‌های آگاهانه و ناآگاهانه کودکان می‌پردازد. این شاخه از روانشناسی به بررسی جنبه‌های مختلف رشد کودکان از جمله رشد جسمی، رشد شناختی، رشد عاطفی، رشد اجتماعی و رشد اخلاقی توجه نموده و به تجزیه و تحلیل رشد ذهنی کودک و درک او از محیط اطرافش خواهد پرداخت.

اهمیت روانشناسی کودک

سوالی مهمی که شاید در ذهن مخاطبان شکل بگیرد این است که روان شناسی کودک چه اهمیتی دارد؟ روانشناسی کودکان اهمیت زیادی در رشد و تربیت کودکان خواهد داشت. این شاخه از روانشناسی به والدین، مربیان و سایر متخصصان کمک می‌نماید تا درک بهتری از نیازها و چالش‌های کودکان داشته باشند. این دانش می‌تواند به والدین و مسئولین تربیتی کمک کند تا محیطی آرام، حمایتی و پرورشی برای رشد و یادگیری کودکان فراهم نمایند.

نکات و مفاهیم کلیدی در روانشناسی تربیتی کودک

همانطور که بیان شد روانشناسی کودکان، شاخه‌ای از روانشناسی است که به بررسی رشد و تکامل کودکان می‌پردازد. این شاخه از روانشناسی با مفاهیم و اصطلاحات کلیدی متعددی سر و کار دارد که درک آن‌ها برای درک بهتر رشد و تکامل کودکان ضروری خواهد بود. که به برخی از این مفاهیم کلیدی اشاره می‌گردد :

رشد (Development) و تکامل (Evolution):

رشد فرآیند تغییراتی است که در طول زمان در انسان‌ها رخ می‌دهد. این موضوع مهم فرآیند پیچیده ای است که از تولد تا بزرگسالی ادامه دارد. این روند شامل تغییرات در اندازه، شکل، عملکرد بدن، ذهن و رفتار کودک دارد.که شامل رشدجسمانی، شناختی، عاطفی و اجتماعی آن‌ها می‌گردد.

نضج (Maturation):

این مساله، فرآیندی است که به طور طبیعی و بدون نیاز به آموزش یا تجربه رخ می‌دهد و شامل تغییراتی است که در طول زمان در سیستم عصبی، اندام‌ها و دیگر ساختارهای بدن کودک به وجود می‌آید.

آموزش (Learning):

آموزش، فرآیندی است که در نتیجه تجربه بدست آوردن رخ می‌دهد و شامل تغییراتی می شود که در طول زمان در دانش، مهارت‌ها و نگرش‌های کودکان محقق می شود.

رشد جسمانی (Physical development):

این رشد، باعث می شود در طول زمان در اندازه، شکل و عملکرد بدن کودکان تغییراتی رخ دهد. که این تغییرات شامل رشد و نمو مغز، اندام‌ها، سیستم عصبی، سیستم ایمنی و دیگر سیستم‌های بدن کودک است.

رشد شناختی (Cognitive development):

فرآیندی برای توانایی‌های فکری کودکان است و شامل تغییراتی در توانایی‌های یادگیری، استدلال، حل مسئله، تفکر انتزاعی و زبان آن‌ها می باشد.

رشد عاطفی (Emotional development):

فرآیندی که در توانایی‌های درک و ابراز احساسات اثر می گذارد و شامل تغییراتی در توانایی‌های شناسایی و مدیریت احساسات، کنترل رفتار و برقراری روابط با دیگران خواهد بود.

رشد اجتماعی (Social development):

رشدی است که کودکان را در تعامل با دیگران و هم نوعان توانمند می سازد و شامل تغییراتی در توانایی‌های همکاری، سازگاری، حل تعارض و پیروی از قوانین اجتماعی و خانواده است.

مشکلات رایج در کودکان

مکیدن انگشت:

اکثر کودکان برای رهایی از تنش‌ها و کاهش اضطراب و احساس ناتوانی، در دوره‌ای از زندگی به عادت‌های عصبی روی می‌آورند. در برخی از موارد این نوع از رفتار‌ها به صورت عادت‌های پایدار در می‌آیند که حتی وقتی کودک خسته یا مضطرب هم نباشد باز این نوع رفتارها صورت می پذیرد. مکیدن انگشت یکی از ابتدایی‌ترین رفتاری است که کودکان هنگام اضطراب انجام می‌دهد. برای درمانی این نوع رفتارها، کودکان 2 تا 3 سال نیاز به درمان خاصی ندارند و بهتر است که اضطراب و وسواس والدین بررسی و کاهش یابد. اما کودک بالاتر از 3 سالگی، باید از ناحیه دهان منحرف شود و به چیز دیگری مشغول گردد .

 ناخن جویدن:

یکی از معمولی‌ترین عادت‌های عصبی در کودکان، ناخن جویدن است. در صورت عدم پیشگیری و درمان، احتمال اینکه از کودکی به دوران نوجوانی و بزرگسالی ادامه پیدا کند زیاد است. برای ترک این نوع رفتار یادگیری مهارت‌هایی از قبیل کسب آرامش تدریجی، آموختن آگاهی به کودک و ایجاد وقفه در جویدن ناخن اثر گذار خواهد بود . وکسلر در تحقیقاتی که انجام داده سه علت را برای این رفتار بیان می کندکه عبارت اند از : 1) عصبانیت بیش از حد 2) دلواپسی و تضادهای فکری و مخصوصا قرار گر فتن کودک در موقعیت‌های حساس و ترس آور 3) عادت .

 لجبازی کودکان:

از دیدگاه روانشناسان و مشاوران کودک، مهم‌ترین و شایع‌ترین مشکلات والدین در طول دوران رشد کودکان لجبازی او است. بهتر است که والدین بدانند علت لجبازی و تعارض کودکان با آنها چیست؟ از آن جایی که کودک در بدو تولد به دلیل عدم رشد جسمی، ذهنی، زبانی به عنوان یک موجود به طور کامل به والدین خود وابسته است، اما با رشد تدریجی به توانایی کودک افزوده شده و با افزایش توانمندی‌ها موجب ایجاد حس استقلال طلبی در کودک خواهد شد و هر قدر کودک در اثر رشد، توانمندتر شود بر میزان استقلال و خود مختاری او افزوده می‌گردد.

از این رو با افزایش توانمندی‌ها، تمایل کودک برای انجام کارهای مستقلانه برخی از امورات زندگی اش مانند غذا خوردن ، لباس پوشیدن و دیگر کارها بیشتر خواهد شد . به همین خاطر گاهی اوقات خواسته ها و انتظارات کودک در مقابل خواسته ها و انتظارات والدین قرار گرفته و تعارض به وجود می‌آید و این استقلال طلبی کودکان باعث می‌شود که کودک به نیمی از خواسته ها و دستورات مادر و پدر خود عمل نکند. در برخی از کودکان میزان این نافرمانی و استقلال طلبی زیاد است و به اصطلاح روانشناسی، دچار اختلال نافرمانی تقابلی یا همان لجبازی می شود. کودک لجباز با فریاد و جیغ زدن، پا به زمین کوبیدن، گریه کردن، قشقرق سعی می کنند به خواسته های خود دست پیدا کند.

دروغگویی کودکان:

یکی از مشکلات رفتاری کودکان که بعضی والدین با آن درگیرند، دروغگویی است، وقتی کودک دروغ کوچکی می‌گوید، والدین با عصبانی و آشفته برخورد می‌کنند. اما این نکته را والدین باید بدانند که فهم تفاوت میان واقعیت و دروغ برای کودکان مشکل است و شکل گیری این فهم، به زمان نیاز دارد. روانشناس مشهور ژان پیاژه در مورد رفتار کودکان بیان می کند: که کودکان تا حدود 4 سالگی بر اساس خشنودی والدینشان برخورد می‌کنند. بدین معنا که، هر چیز مامان و بابا رو خوشحال کنه خوبه و هر چیز باعث بشه عصبانی و ناراحت بشن بد است.

زمانی که کودک به تشخیص میان واقعیت و رویا فهمید، یاد می گیرد که دروغ ، دروغ است حتی اگر مصلحتی باشد. و از سن 7 سالگی ، کودک نسبت به دروغ گفتن احساس بدی پیدا می‌کند و حتی اگر کسی متوجه دروغ او نشده باز خودش عذاب وجدان می‌گیرد، کودک در این سنین ، مفهوم کار بد ، مجازات و جنایت به خوبی درک می کند. کودک در حدود یازده یا دوازده سالگی به ارزیابی واقعیت‌ها می پردازد که نشانگر بلوغ و تجربه کودک است.

 خجالت و کمرویی کودکان:

خجالت و کمرویی یکی از ویژگی های شخصیتی کودکان است و زمانی که با خجالت و کمرویی کودکان رو به رو شدید نباید برچسب اختلال به آن زد. مگر زمانی که این کمرویی و خجالت ارتباط او با اجتماع و مدرسه و … را مختل کند و البته باید به سن کودک نیز توجه داشته باشید. خجالت در کودکان یک احساس طبیعی است که ترکیبی از کنجکاوی و ترس بوده و وقتی که کودک وارد محیط جدیدی شده اتفاق می‌افتد و بعد از آشنایی او با محیط و پیرامون خود، ارتباط راحتی برقرار خواهد نمود.

 نق زدن و بهانه‌گیری کودکان:

از مواردی که والدین بسیار نسبت به آن شاکی هستند، نق زد کودکان است که تحمل لحن نق نق کودکان برای بسیاری از والدین دشوار است. این رفتار در سن 3.5 سالگی به اوج خود می رسد و اگر راه حل فوری برای آن پیدا نشود تا سنین دبستان ادامه پیدا می‌کند. برای پیشگیری از این عادت و قبل از تثبیت شدن رجوع به مشاور و آموزش بسیار مهم است.

پرخاشگری در کودکان:

یکی از عوامل و آسیب های دوران کودکی که به دوران بزرگسالی در برخی افراد کشیده می شود پرخاشگری و خشم است. پرخاشگری یعنی اینکه کودک یا فرد واکنش انفجاری و آتشین نسبت به محرومیت و ناکامی‌ها داشته باشد برای اینکه نمی تواند رسیدن به خواسته‌های خود را به تعویق بیندازد.

علت پرخاشگری شدید و خشم ممکن است به خاطر احساس رنجش عمیق کودک بر اثر بی عدالتی یا تبعیض والدین بوده که اکثراً علت این تضادها و کشمکش‌های درونی کودک در مقابل عوامل آزاردهنده یا احساس عجز و ناتوانی است. کودک در ابتدا با احساس درونی خشم آشنا می شود و موقعی جوابی برای خواسته ونیاز خود پیدا نمی‌کند با رفتار پرخاشگرانه ابراز می کند.

روانشناسی کودک پرخاشگر

یک سوال که برای والدین مهم است اینکه چه زمانی پرخاشگری کودک، نیاز به رسیدگی دارد؟

روانشناسان، رفتارهای پرخاشگرانه کودک را در قالب اقداماتی تعریف می‌کنند که قصد آسیب رساندن به شخص دیگر را داشته باشد. در این صورت کودکانی هیچگاه در هنگام پرخاشگری، قصد آسیب به همبازی و همسالان خود را ندارند مشکل ایجاد نمی‌کند. اما برخی از کودکان که فاقد توانایی‌های گفتاری و اجتماعی تکامل یافته‌اند، با استفاده از پرخاشگری به‌دنبال اثبات خود و خواست‌هایشان هستند. به همین دلیل در صورتی‌که این رفتار در قالب اعمال فیزیکی تکرار شونده‌ای مانند لگد زدن، ضربات شدید، کوبیدن یا گاز گرفتن که باعث آسیب دیگران شود و حتی استفاده از کلمات بی‌ادبانه مخرب نسبت به همسالان بروز کند آن رفتارهای پرخاشگرانه است. در صورت مشاهده همیشگی این رفتارها در تعامل با سایر همبازیان، لازم است نسبت به رسیدگی و پیدا کردن راه حلی برای رفع آن اقدام نمود.

علائم پرخاشگری در کودکان چیست؟

اکثر والدین قادر به تشخیص درست رفتار پرخاشگرانه کودک خود نیستند که واقعی است یا کاذب. با این حال می‌توان نشانه‌های زیر را که در سه دسته فیزیکی، کلامی و عاطفی اتفاق می‌افتند، به عنوان موارد پرخاشگرانه کودک در نظر گرفت:

• رفتارهای شدید تهاجمی حتی در مسائل جزئی
• کج خلقی‌های خارج از کنترل
• دوری از ارتباط با همسالان، والدین، خواهر یا برادر
• علاقه‌مندی به مشاهده محتوای خشونت آمیز در تلویزیون یا سایر رسانه‌ها
• اعمال خشونت نسبت به حیوانات
• انجام رفتارهای تکانشی و پرخاشگرانه غیر عادی مانند تهدید دیگران، تخریب وسایل
• درگیری با همسالان هنگام بازی، کلاس درس
• بی تفاوتی نسبت به احساسات و عواطف دیگران
• مشکل در رعایت نظم و انضباط
• نشان دادن رفتارهای خودآزاری
• ضعف تحصیلی

بروز هر یک از این نشانه‌ها علامت هشدار است برای والدین به منظور اقدام برای رفع پرخاشگری با در پیش گرفتن رفتارهای مناسب و همچنین از یک متخصص کمک گرفتن است.

درمان پرخاشگری و عصبانیت کودکان

در نگاه والدین کودکان در ابتدای تولد، مانند فرشته‌هایی هستند که بروز هیجان‌ خشم برای آن‌ها محال به نظر می‌رسد. اما تماشای فرشته‌های کوچک که در کسری از ثانیه تبدیل به موجودی عصبانی و آسیب‌زننده می‌شوند،برای والدین بسیار دشوار است. شاید واکنش والدین با کودک پرخاشگر همراه با فریاد و عصبانیت صورت پذیرد که یک امر ساده است، اما دانستن این مساله مهم است که کودک هم از پرخاشگری لذت نمی‌برد و خودش رنج می کشد. پس در این بخش به تکنیک‌های موثر رفتار با کودک پرخاشگر خواهیم پرداخت که باعث کاهش این رفتار می‌شود.

• تکنیک۱- برای مهار پرخاشگری کودک، قانون‌های محکم و ثابتی را مشخص کنید
• تکنیک۲- راه‌های جایگزین پرخاشگری را به کودک معرفی نمایید
• تکنیک۳- برای کاهش پرخاشگری کودک به او خودکنترلی را آموزش بدهید
• تکنیک۴- محرک‌های پرخاشگری کودک را شناسایی نمایید
• تکنیک۵- در کنترل خشم، الگوی کودک پرخاشگر باشید.( الگو سازی کنید)
• تکنیک۶- نسبت به پرخاشگری کودک عکس‌العمل فوری نشان دهید
• تکنیک۷- درباره رفتار پرخاشگرانه کودک با او صحبت کنید
• تکنیک۸- به جای رفتار پرخاشگرانه، روی رفتار خوب کودک تمرکز کنید
• تکنیک۹- در هر مرحله کنترل پرخاشگری، کودک را تشویق کنید
• تکنیک۱۰- مسئولیت‌پذیری در برابر پرخاشگری را به کودک آموزش دهید
• تکنیک۱۱- تسلیم عصبانیت یا رفتار پرخاشگرانه کودک نشوید
• تکنیک12- مشاهده خشونت‌های مجازی را برای کودک به حداقل برسانید

اختلال بیش فعالی

بیش فعالی،(ADHD) از رایج ترین اختلالات رفتاری در کودکان بوده که عموماً در دوران دبستان تشخیص داده می‌شود. در روانشناسی، کودکان که دارای اختلال بیش فعالی هستند، افرادی بی قرار و فراخنای هستند با توجه بسیار پایینی که باعث می شود نتواند به درستی در کلاس درس متمرکز شوند و یا تکالیف خودشان را انجام دهند. بیشتر کودکان بیش فعال حتی نمی توانند به یاد بیاورند که باید چه کاری انجام دهند. برخلاف تصور، کودکان بیش فعال لزوما باهوش تر از دیگران نیستند و بازه هوشی آنها از عقب مانده ذهنی تا تیزهوش متفاوت خواهد بود.

ویژگی‌های کودک بیش فعال

کودکان بیش‌فعالی اغلب با ویژگی‌ و خصوصیت‌های مانند اعتماد‌به ‌نفس پایین، عملکرد ضعیف در مدرسه، روابط آشفته، کم‌توجهی و رفتارهای تکانشی شناخته می‌شوند. این علائم گاهی با افزایش سن کاهش پیدا می‌کند، اما به‌طور کلی کودک ADHD ممکن است علی‌رغم هوش زیاد دائما با چالش‌های مختلفی روبه‌رو بشوند. در این وضعیت آن‌ها می‌توانند برای برطرف کردن چالش‌ها، استراتژی‌های مختلفی بیاموزند.

والدین برای نگهداری از کودکان بیش‌ فعال خود باید از نیازهای فرزندشان رو بشناسند و به آنها توجه کنند. این کار را می‌توان با تشویق آن‌ها به دنبال کردن علایق‌شان صورت پذیرد. باید کودک مطمئن شود و در جامعه احساس دوست داشتن، پشتیبانی و امنیت نماید.

شایع‌ترین علائم کودکان بیش فعال عبارت‌اند از:

• ناتوانی در توجه کافی
• عدم تمرکز درست
• پرحرفی
• مشکل در یک‌جا نشستن برای مدت مشخص
• عدم توانایی آهسته بازی کردن
• تحرک و فعالیت بیش از حد

 سن بیش فعالی در کودکان

اختلال دوقطبی ADHD در کودکان یک اختلال عصبی رشدی است. این اختلال با ورود بچه ها به مدرسه قبل از سن 12 سالگی شروع می شود. اما برخی از تحقیقات احتمال بروز علائم بیش فعالی در کودکان ۳ ساله نشان می‌دهد.

درمان بیش فعالی کودکان

برای درمان بیش‌فعالی در کودکان معمولاً یک روند چندگانه باید بررسی شود که به نیازها و مشکلات خاص هر کودک بستگی دارد. برخی از این روش‌ها عبارتند از:

1.مدیریت رفتار:

اصول مدیریت رفتار شامل ایجاد سطح مناسب قوانین و محدودیت‌ها، پاداش و تنبیه مثبت، برنامه‌ریزی فعالیت‌ها و ساختاردهی محیط است. به کودکان کمک می‌شود تا درک کنند که چه رفتاری مناسب است و چگونه خود را کنترل نماید.

• ساخت یک برنامه روزانه منظم
• تعیین محدودیت‌های زمانی برای تلویزیون و بازی‌های ویدیویی
• استفاده از سازماندهی و برنامه‌ریزی
• تشویق به فعالیت‌های فیزیکی
• استفاده از تمرینات تمرکز و آرام‌بخش.

ارائه سازماندهی و شرایط محیطی مناسب: فضای آرام با کمترین تحریک‌ها و حوادث خارجی، می‌تواند کودک با ADHD را در تمرکز و کنترل بیشتر درس‌ها و فعالیت‌ها یاری دهد.

بهبود خواب و استراحت: اطمینان حاصل کنید که کودک خواب کافی و استراحت لازم را دارد. خواب کافی و استراحت می‌تواند نقش مهمی در مدیریت افزونه بیش فعالی داشته با

2.آموزش مهارت‌های اجتماعی:

آموزش مهارت‌های اجتماعی به کودکان کمک کرده تا بتوانند با موفقیت با دیگران در ارتباط باشند، همکاری کنند و مشکلات را حل نمایند. این شامل مهارت‌هایی مانند شنیدن، صحبت کردن به ترتیب، انتظار سازی و متوقف کردن خود است.

3.مداخله آموزشی:

برنامه‌های آموزشی در تقویت مهارت‌های تحصیلی و تمرکز و توجه موثر است. این برنامه‌ها معمولاً توسط مدرسان و مشاوران آموزشی طراحی و اجرا می‌گردد.

4.روش‌های درمانی پزشکی:

زمانی که بیش‌فعالی شدید شود و تأثیر قابل توجهی در زندگی روزمره کودکان داشته باشد، پزشک داروهای را تجویز می‌نماید. این داروها معمولاً شامل مهارکننده‌های آدرنرژیک و استیمولانت‌ها است که در بهبود تمرکز و کنترل رفتار اثر بخش هستند.

• آدرال ( Adderall)
• کنسرتا (Concerta)
• فوکالین ( Focalin)
• دی‌ترانا (Daytrana)
• ریتالین (Ritalin)

مهم است بدانید که درمان بیش‌فعالی کودکان به همکاری و تلاش مستمر از جانب خانواده، مدرسه و سایر مراقبین نیازمند است.

گوشه گیری کودکان

گوشه‌گیری و انزوا یکی از مشکلات مهمی است که از کودکی آغاز می‌شود و در برخی موارد، افراد در بزرگسالی به آن دچار می‌شوند. از نظر روان‌شناسی، گوشه‌گیری به حالتی اطلاق می‌شود که فرد یا کودک ترجیح می‌دهد فعالیت‌های خود را به تنهایی و بدون حضور دیگران انجام دهد. کودکان گوشه‌گیر معمولاً تنها بازی می‌کنند و کمتر در جمع حاضر می‌شوند. علائمی از کم‌رویی و خجالتی بودن نیز در آن‌ها مشاهده می‌شود، چرا که این موارد با گوشه‌گیری ارتباط مستقیم دارند.

مهمترین علت گوشه گیری در کودکان

بسیاری از عوامل گوشه‌گیری در کودکان به خاطر خجالت و کم رویی از حضور در اجتماع است. با بررسی عوامل کم رویی و خجالت به این نتیجه خواهیم رسید که بخشی از کم رویی و خجالت به عوامل ژنتیکی بر می‌گردد. اما قابل حل است. در نتیجه اگر بتوان مشکل کم رویی و خجالت را در کودکان حل نماییم تا حد زیادی مشکل گوشه گیری کودکان به خودی خود حل می شود.

چند مورد از دسته های گوناگون گوشه گیری در کودکان

۱. خجالت و کم رویی:

ممکن است گوشه گیر کودک به خاطر کم رویی باشد، یعنی یک کودک به دلیل کم رویی تمایلی برای برقراری ارتباط با دیگران به خصوص فرد غریبه ندارد و از آنها گریزان خواهد بود که بسیاری از گوشه گیری‌های در کودکان به همین دلیل است و مشکل را دارند.

۲. انزوای اجتماعی به دلیل ترس و افسردگی:

یکی از شدیدترین حالت گوشه گیری کودکان، انزوای اجتماعی است که در آن کودک نه تنها تمایلی برای بازی کردن و ارتباط با هم سن و سالان خود نداشته بلکه از آنها گریزان نیز بوده است. این گوشه گیری و خجالت شدید به همراه حالت‌هایی از ترس افسردگی همراه خواهد بود.

۳. تردید از حضور در جمع:

حالتی دیگر از گوشه گیری مردد بودن و تردید از حضور در جمع است. کودکان در این حالت به جای بازی با هم سن و سالان خود و شرکت در فعالیت در گوشه‌ای مانده و نظاره‌گر بازی خواهند بود و این حالت در کودکانی که والدینی سخت گیر و مداخله گر دارند بیش از دیگران اتفاق می افتد.

روانشناسی کودک حرف گوش نکن

طغیان و سرکشی و حرف گوش ندادن، در کودکان 2 تا 6 ساله، بسیار عادی و نرمال است، اما مهم این ست که کودک را درک کرده و به حرف آنها گوش دهید، و به فرزندان عشق هدیه دهید… و هم زمان رفتارهای سخت گیریانه ای با آنها داشته باشید شکاف عمیقی میان کودک و والدین ایجاد می شود و این شکاف میان آنها باعث می شود تا دوطرف درک درستی از انتظارات یکدیگر نداشته باشند.

کودک طلاق

یکی از خطرات و چالش‌ها برای کودکان که والدین به آن کمتر توجه دارند جدایی و مواجهه با طلاق والدین است. تجربه آنها در طول دوره طلاق و همچنین زندگی پس از آن، مجموعه‌ای از نگرانی و اضطراب را به دنبال دارد که می‌تواند تأثیراتی فیزیکی، روانی، و اجتماعی بزرگی بر رشد و توسعه کودکان داشته باشد.

تأثیرات طلاق بر کودکان به صورت متنوعی ظاهر می شود. این تأثیرات شامل مشکلات روانی مثل اختلالات روانی، احساس پرخاشگری، احساس گناه، و تمایل به منزوی شدن است. کودکان ممکن است با خلاء عاطفی مواجه شوند و در برخی موارد دوگانگی ناراحتی و خوشحالی را تجربه نمایند. همچنین، افزایش استرس و اضطراب نیز از مشکلاتی است که ممکن است کودکان مشاهده کنند. از دیگر مشکلات ممکن میتوان به مشکلات تحصیلی، مشکلات در روابط اجتماعی با دیگران، و کاهش اعتماد به نفس اشاره نمود.

تک فرزندی

جامعه آماری حاکی از این است که میل به تک فرزندی در میان والدین رو به رشد بوده و شاید مهمترین دلایل این انتخاب این است که والدین دوست دارند به فرزند خود بیشتر رسیدگی نمایند و امکانات مادی و معنوی را فقط به یک نفر اختصاص دهند و وقت بیشتری برای تربیت فرزند داشته باشند و توان مالی بیشتری برای رشد و تحصیلات فرزند خود ایجاد نمایند.

تک فرزندی می‌تواند مشکلات زیادی را برای فرزندان به وجود آورد و ابعاد مختلف زندگی او را تحت تاثیر قرار دهد، اطلاع از معایب نداشتنِ خواهر و برادر آنقدر مهم است که به همه والدین توصیه می‌شود درباره این مسئله آگاهی بیشتری کسب نموده و با اطلاع از شرایط و مقتضیات برای فرزندآوری تصمیم بگیرند.

در ادامه به چند مورد از معایب تک فرزندی به شرح ذیل اشاره کرد:

• پرتوقع شدن
• عزت نفس کاذب
• توجه خاص و افراطی والدین
• کنترل و مدیریت کمتر احساسات
• مهارت های ارتباطی ضعیف
• وابستگی به والدین
• عدم یادگیری حامی گری
• تجربه تنهایی
• بلوغ زودرس
• احتمال سرکش شدن زودهنگام

روانشناسی کودک یتیم

مرگ والدین برای کودکان غیرقابل باور و بسیار سخت است و زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می‌دهد. رفتار با کودک در مواجه با مرگ پدر یا مادر کار آسانی نبوده و اگر والدین یا اطرافیان از نحوه تعامل با کودک یتیم یاد نگیرند، کودک دچار اختلالاتی مانند افسردگی، اضطراب و شب ادراری خواهد شد. بنابراین هنگام فوت والدین کودک لازم است به نکاتی توجه کنید تا کودک بتواند این دوران را بدون مشکل سپری نماید.

نحوه رفتار صحیح با کودکان یتیم پس از مرگ والدین

• کودک را به مراسم خاکسپاری نبرید
• با کلمات خود کودک را منتظر بازگشت والد از دست رفته نگذارید
• در کودک میل به خودکشی را ایجاد نکنید
• به دیگران اجازه ندهید کودک را بازخواست کنند
• اجازه مرور خاطرات را به او بدهید
• یکی از وسایل والدینش را به او بدهید
• کودک را از نقش خود دور نکنید

درمان های روانشناسی کودکان

کودکان همانند بزرگسالان در مسیر رشد خود با چالش‌ و آسیب‌های مواجه خواهند شد، که اگر والدین با دقت این تغییرات را در کودک تشخیص ندهند و نتوانند به‌موقع از متخصص مورد نظر کمک بگیرند. بسیاری از کودکان به اختلالات روانی و رفتاری مبتلا خواهند شد، که ممکن است روی زندگی فردی، روابط اجتماعی و ادراک آن‌ها از دنیای اطراف اثرگذارد. بنابراین باید به کمک روانشناس و متخصص خبره بتوانند این اختلال‌ها را بهبود داده و به میزان زیادی آن‌ها را کنترل نمایند. درمان کودکان یا به صورت گروهی و یا به صورت فردی انجام می شود.

خانواده درمانی

در روش خانواده درمانی به والدین کمک می‌کند تا با فرزندان خود تعامل مناسب و سازنده‌ای داشته باشند تا بتوانند رفتارهای هر دو طرف را مدیریت نمایند. این تکنیک پیوند بین والدین و فرزندان را بهبود می‌دهد. این روش تعاملی والد-کودک یا PCIT به والدین آموزش‌های لازم را به آنها داده می شود. این روش هم به کودک و هم به والدین کمک می‌کند تا استرس خود را به‌طور قابل توجهی کاهش دهند و در مدیریت احساسات خود موفق‌تر عمل نمایند.

بازی درمانی در روانشناسی کودک

یکی از محبوب‌ترین و موثرترین روش‌های درمان در روانشناسی کودک بازی درمانی است. در این روش درمانگر از بازی‌ها، نقاشی‌ها، اسباب‌ابزی‌ها، عروسک‌ها و کارهای هنری برای مشاهده و شناسایی رفتارها و الگوهای رفتاری و احساسی کودک استفاده می‌نماید تا بینش دقیقی به کودک برای حل مشکلات خود بدهد.

در کلینک روانشناسی کودک از یک اتاق بازی به‌عنوان فضای درمان استفاده می‌شود. این اتاق بازی فضایی امن را برای کودکان مهیا می‌کند تا بتوانند احساسات خود را از طریق نمادها و بازی‌های مختلف پردازش کنند. درمانگر می‌تواند از بهبود و تغییرات مثبت کودک حمایت نماید، رفتارهای منفی را کاهش دهد و عملکرد کلی کودک را بهبود دهد. بازی درمانی به کودک اجازه می‌دهد تا با کمک اسباب‌بازی‌ها و محیط اتاق بازی مسائل مختلف را کشف کند و مسیر درمان را طی نماید.

روانشناسی نقاشی کودک

نقاشی کشیدن برای کودکان یک فرآیند طبیعی و لذت‌بخش است که آن‌ها از آن برای بیان احساسات خود استفاده می‌کنند. کودکان دنیایی فراتر از تکلم برای بیان احساساتشان دارند. آن‌ها قادر به بیان تمام احساساتشان تنها از طریق صحبت کردن نیستند، به همین دلیل از نقاشی برای بیان ترس‌ها، شادی‌ها، رویاها، امیدها و کابوس‌هایشان استفاده می‌کنند. نقاشی‌ها دیدگاه کودک نسبت به جهان پیرامون را به والدین نشان می‌دهد. نقاشی‌های کودکان یک راه ارتباطی است و آثار هنری که خلق می‌کنند نمایانگر شخصیت آن‌ها است. بررسی این نقاشی‌ها اطلاعات دقیقی در مورد کودک فراهم می‌کند. همچنین، تفسیر نقاشی‌های کودکان امروزه بهترین روش شناخت شخصیت و ارتباط گرفتن درمانگران با کودک محسوب می‌شود.

رفتاردرمانی کودکان

تکنیک‌های رفتاردرمانی استفاده‌شده برای کودکان و نوجوانان بسیار متفاوت هستند، اما رفتار درمانی در مرحله اول روی این موضوع متمرکز است، که چگونه برخی افکار مشکل‌ساز یا رفتارهای منفی یک کودک ممکن است به شکل ندانسته یا ناخواسته‌ از سوی اطرافیان و والدین «پاداش» بگیرند یا تقویت شود. این پاداش‌ها و تقویت‌ها بدون فکر اغلب باعث افزایش، فراوانی این افکار و رفتارهای نامطلوب می‌شود، تکنیک‌های رفتاردرمانی را می‌توان برای طیف وسیعی از علائم روان‌شناختی در بین نوجوانان و بچه‌ها به کار برد.

اگرچه تکنیک‌های رفتاردرمانی ممکن است با توجه به نوع اختلال به میزان قابل توجهی متفاوت باشند، اما خصلت مشترک بین آنها این است که رفتاردرمانگران، بچه‌ها را ترغیب می‌کنند که رفتارهای جدید را امتحان کنند، به رفتارهای مطلوب پاداش دهند و اجازه دهند رفتارهای ناخواسته «خاموش شوند»، یعنی نادیده گرفته شوند. پس در رفتاردرمانی، والدین و فرزندان یاد می‌گیرند رفتارهای مطلوب را تقویت نموده و رفتارهای نامطلوب را کاهش و یا از بین ببرند.

انواع روانشناسی کودک

روانشناسی از شیر گرفتن کودک

از پوشک گرفتن کودک یکی از نگرانی‌های مهم والدین در مسیر فرزندپروری است. بسیاری از والدین نگرانند که این کار را زود یا دیر شروع کنند. مشاوران کودک این مرحله را مهم می‌دانند و معتقدند که معمولاً بین ۱۸ تا ۳۶ ماهگی رخ می‌دهد. این فرآیند طبیعی بوده و کودک باید برای آن آماده شود. والدین می‌توانند با ایجاد آمادگی و حمایت کافی، این فرآیند را برای کودک آسان‌تر کنند. مشاور کودک می‌تواند آمادگی کودک را ارزیابی کند و در صورت نیاز، والدین را برای آماده‌سازی کودک راهنمایی کند. همچنین مشاور می‌تواند به والدین در ایجاد برنامه‌ای مناسب کمک کرده و در صورت بروز مشکلات، راهنمایی ارائه دهد.

روانشناسی از شیر گرفتن کودک

از شیر گرفتن کودکان یکی از نخستین بحران‌هایی است که کودکان و والدین در مسیر رشد فرزندان تجربه می‌کنند. این تغییر نه تنها یک عادت غذایی را در کودک تغییر می‌دهد، بلکه نیاز عاطفی کودک به ارتباط با مادر را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر، از شیر گرفتن به منزله قطع ارتباط عاطفی و به نوعی طرد شدن از سمت مادر است. به همین دلیل، این رویداد یکی از نخستین بحران‌های کودکی محسوب می‌شود که اگر به خوبی انجام شود، به استقلال و رشد فکری کودک کمک شایانی می‌کند.

سن از شیر گرفتن کودک از نظر روانشناسی

طبق تحقیقات روانشناسان، تصمیم‌گیری درباره زمان دقیق از شیر گرفتن کودک به آمادگی مادر و کودک بستگی دارد. این مدت نباید کمتر از یک سالگی کودک باشد. توصیه می‌شود که بیشتر از دو سال به کودک شیر داده نشود. بنابراین حدود یک و نیم سالگی می‌تواند زمان مناسبی برای شروع کاهش شیر دادن باشد، البته در صورت آمادگی مادر و کودک. کارشناسان دینی بر اساس آیات و روایات مدت شیر دادن را حدود ۲۱ ماه توصیه کرده‌اند.

روانشناسی کودک در مدرسه

دوران آغاز مدرسه رفتن کودکان از لحاظ روانشناسی بسیار مهم است و باید مورد توجه پدر و مادران قرار گیرد. دوران کودکی یکی از مهم‌ترین دوره‌ها در زندگی کودکان است. بسیاری از ویژگی‌های شخصیتی آنها در این سن شکل می‌گیرد و به همین خاطر است که باید توجه ویژه‌ای به آن داشته باشیم. ورود به مدرسه در میان سال‌های کودکی اهمیت بسیاری مهمی دارد. در این دوره کودکان برای اولین‌بار در یک محیط اجتماعی بزرگ‌تر از خانه قرار می‌گیرد؛ با قوانین جدید اجتماعی آشنا شده و به‌خصوص متوجه خواهند شد که آنها در مرکز دنیا قرار ندارد. این اتفاقات باعث می‌شود مواجه شدن با تمام این موضوعات باعث می‌شود که کودک بحران‌های روحی مختلفی را تجربه کند. به همین خاطر روان‌شناسی دانش آموزان ابتدایی اهمیت بسیاری پیدا می‌کند.

روان شناسی کودک بدغذا

غذا نخوردن کودک یکی از دغدغه‌های اصلی خانواده‌ها بوده که با استفاده از علم روانشناسی و مشاوره خانواده می‌توان دلیل آن را بررسی نمود. این مشکل اگر در زمان مناسب برطرف نشود ممکن است باعث ایجاد مشکلات بزرگتری برای کودک گردد. پس در اولین فرصت، علت را جویا شده و به دنبال برطرف کردن آن باشید.

دلایل غذا نخوردن کودکان

غذا نخوردن کودکان ممکن است به دلایل مختلفی اتفاق بیافتد. یکی از این دلایل می‌تواند این باشد که کودک از نوع غذا خوشش نمی‌آید. مثلاً ممکن است کودکی لبنیات را دوست نداشته باشد یا از سبزیجات خوشش نیاید. همچنین بعضی وقت‌ها کودکان برای نشان دادن احساساتشان، مثل عصبانیت یا لجبازی، از خوردن غذا امتناع می‌کنند. به عبارت دیگر، غذا نخوردن می‌تواند یک راه برای ابراز احساسات آن‌ها باشد. گاهی اوقات هم ممکن است مادران از روش‌های مناسبی برای تغذیه کودکان استفاده نکنند. این موضوع می‌تواند باعث عدم تمایل کودک به خوردن غذا شود.

روانشناسی جنسیت کودک

تربیت جنسی کودکان جز مسائل بسیار مهم در دوران کودکی است و نیاز به آموزش دارد. این موضوع راه و روش های متفاوتی دارد.

تربیت جنسی کودک و آگاهی از راه‌های آموزش مسائل جنسی به کودکان یکی از مهم‌ترین بعدهای فرزندپروریه که واقعا می‌بایست بهش اهمیت داده شود. کنجکاوی جنسی کودکان و مسائلی که درباره اون مطرح می‌کنند، بخشی از فرایند رشد کودکان ‌است و ندادن پاسخ درست و علمی به آنها می‌تواند باعث آسیب‌های روانی زیادی شود. متاسفانه با وجود گسترش اطلاعات و روابط بین افراد، همچنان والدینی وجود دارند که درباره تربیت جنسی و اهمیت آن چیزی نمی دانند.

روانشناسی کودک تیزهوش

یکی از دغدغه های والدین تربیت کودک تیزهوش است. طبیعی است که هوش بالا در کودکان به آنها کمک می‌کند تا زندگی راحت‌تری و با ثباتی داشته باشند، از پس مشکلات ساده‌تر بربیایند و همواره نسبت به دیگران یک قدم جلو باشد. بنابراین، والدین از گذشته تاکنون به دنبال راه‌هایی برای افزایش هوش کودک خود و تربیت یک کودک تیزهوش بوده‌اند.

از این رو، هوش یکی از مسائلی است که حتی محققان نیز به دنبال یافتن راه‌های برای افزایش آن هستند. آنچه که می‌دانیم، این است که دوران کودکی بهترین زمان برای تقویت هوش بوده، اما والدین باید توجه به این نکته داشته باشند که تحقیقات نشان داده تا ۸۰ درصد IQ یا هوش ژنتیکی است. اثرات ژنتیکی هوش همچنین با افزایش سن کودک بیشتر پروز پیدا می کند و در دوران نوجوانی به اوج خود خواهد رسید.

اما از سوی دیگر، نظریه پردازانی متعددی همانند گاردنر هستند که معتقدند اگرچه هوش ژنتیکی است اما می‌توان آن را با تمرین توسعه داد و بهبود بخشید.

روانشناسی کودک خلاق

داشتن ذهنی خلاق برای انجام فعالیت‌های روزمره زندگی بسیار کار گشاست و باعث می‌شود تا افراد از چیزهایی که در زندگی همیشه به آن عادت داشته‌اند، فاصله گرفته و چیزهای جدیدتری را در ذهن خود پرورش دهند. داشتن یک کودک خلاق از آرمان‌های همه والدین است. اگر قصد داشتن کودکانی مبتکر و خلاق هستید، کمک و آموزش آنها یکی از روش‌های عالی است.

در اینجا به بعضی از این موارد اشاره می‌کنیم:

1. خودتان الگو باشید.
2. وقت بازی، بدون الگوی ساختاری خاصی، در نظر بگیرید.
3. منابع مورد نیاز را آماده کنید.
4. ایده پردازی کنید.
5. کودک تان را از اشتباه کردن، نترسانید.
6. سؤال با پاسخ های متفاوت از کودک تان بپرسید.
7. تماشای تلویزیون و یا بازی های رایانه ای را محدود کنید.
8. به جای نتیجه، روی فرآیند کار متمرکز شوید.
9. از کودک بخواهید موضوعات مورد علاقه خود را پیدا کند.
10. او را در فعالیت های پر از خلاقیت شرکت دهید.
11. کودکتان را با کودکان خلاق آشنا کنید.
12. او را به یادگیری چندحسی تشویق کنید.
13. در تصمیم گیری به او کمک کنید.

روانشناسی کودک شاد

همیشه دغدغه‌های والدین این بوده که فرزندان شادی داشته باشند. و چگونه فرزند خود را تربیت کنند که بتواند در تمامی مراحل زندگی شاد باشد و کمتر شکست را تجربه کند. شاد بودن از مهم‌ترین مواردی است که در روحیه و تقویت کودکان تاثیر بسیار مهمی دارد. والدین می خواهند فرزندان‌ آن‌ها طوری رشد کنند که عاشق شوند، شاد باشند و دوست داشتن و دوست داری را یاد بگیرند، رویاهایشان را دنبال کنند و موفقیت پیدا کنند. پس زمانی که روحیه کودک از همان کودکی به طور صحیحی شکل گرفته باشد مطمئناً در آینده نیز باعث پیشرفت‌ها و موفقیت‌های او نیز خواهد شد.

روانشناسی شخصیت کودک

شناختن شخصیت کودکان و آگاهی از رفتار آن‌ها امری بسیار ضروری برای والدین است. کودکان از لحاظ شخصیتی به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. والدین باید از طریق شخصیت‌شناسی فرزند و آشنا شدن با انواع مختلف آن، شیوه صحیح و مناسب تربیتی را بیاموزند. شخصیت‌شناسی فرزندان به والدین کمک می‌کند که اگر شیوه تربیتی نامناسبی برگزیده‌اند، آن را تصحیح کنند و روش‌های دیگری را جایگزین کنند.

پس باید دانست که والدین قادرند از همان ابتدا شخصیت کودک را تشخیص دهند و از این شناخت شخصیتی بعنوان پلی برای کمک به کودکان و تربیت آن ها استفاده کنند. این اقدامات و آگاهی‌ها کودکان را به فردی سالم در نوع شخصیتی خودش مبدل خواهد کرد.

روانشناسی هوش هیجانی کودک

هوش هیجانی یا EQ، یعنی فرد توانایی تشخیص، شناسایی و مدیریت احساسات را دارد. هوش هیجانی، طبق نظر برخی از محققان آن‌قدر مهم است که آن را کلید خوشبختی و پایه‌ای برای مدیریت صحیح روابط با دیگران می دانند.

روانشناسان می‌گویند:که تقویت هوش هیجانی مهم‌تر از تقویت IQ است. IQ ممکن است فرد را به شغل دلخواهش برساند اما EQ موفقیت فرد را در آن شغل تضمین می‌کند. افرادی که EQ بالایی دارند، دوستان بیشتری پیدا نموده، در محل کار بهتر عمل می‌کنند و رهبران بهتری می‌شوند. همه این دلایل، باعث شده‌ که امروزه تقویت هوش هیجانی، اهمیت زیادی برای والدین داشته باشد.

کتاب روانشناسی کودک

با پیشرفت روزافزون علم کتاب‌های زیادی هم در زمینه روانشناسی کودک نوشته شده است. والدین و مربیان هم با تهیه این کتاب‌ها می‌خواهند راهکارهای علمی درست و قابل اجرا را پیدا کنند و به کار گیرند. چرا که کودکی دوره‌ی حساسی است و در این دوران کودک نه تنها از نظر جسمی و مادی بلکه از نظر روحی، رشدی و ذهنی نیاز به توجه و مراقبت دارد. استفاده از کتاب‌هایی که بتوانید به والدین و مربیان کمک کنند تا در اصول تربیتی و پروشی کودک اصول و موارد آن را به کار بگیرند کم نیست.

روانشناسی کودک ژان پیاژه

نویسنده:ژان پیاژه – باربل اینهلدر

ترجمه: زینب توفیقی

نشر: نی

تربیت کودک برای والدین دارای اهمیت زیادی است، بزرگسال با وسایل و ابزارهای متعدد انتقال‌های اجتماعی، کودک را آموزش می دهد. کتاب روانشناسی کودک نوشته‌ی روانشناس مشهور ژان پیاژه و همکارش منبع خوبی برای افراد است تا در زمانی کوتاه آگاهی خود را در زمینه رشد ذهنی کودک بالا ببرند.

کتاب “روان‌شناسی کودک” شامل نظریات اصلی پیاژه در حوزه روان‌شناسی کودک است. این کتاب بسیار مختصر و فشرده است. مترجم در پیش‌گفتار، تعریفی مقدماتی از مفاهیم و اصطلاحات پیاژه ارائه داده تا خواندن کتاب را آسان‌تر کند. همچنین، توضیحات ضروری را به شکل زیرنویس در متن آورده است.

من دیگر ما: جلد اول (مهارت‌های تربیت فرزند در دنیای امروز)

نویسنده: محسن عباسی ولدی

انتشارات آیین فطرت

کودکان، موجودات جدا از والدین نیستند. کودکان در حقیقت ترکیبی از وجود والدین هستند که به آنها عشق می ورزند. والدین گاهی آرزو می‌کنند چیزی را که خودشان نیستند یا نشدن را در وجود فرزندان خود ببینند. حال اینکه چقدر این رویکرد درست یا غلط است بماند. مهم این است که والدین تمام تلاش خود را بکار گیرند تا در مسیر تربیت فرزندان، بدون اشتباه پیش بروند.

مجموعه “من دیگر ما” کتاب‌های تربیتی نوشته محسن عباسی ولدی است که بر اساس طرز تفکر “فرزند از ما جدا نبوده و خود ما هستند، اما در اندازه‌های کوچکتر” تدوین شده است. در هر جلد این مجموعه، یکی از موضوعات مهم تربیت فرزند که دغدغه والدین است، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد. این کتاب‌ها به والدین کمک می‌کنند تا از دیدگاه تفکر اسلامی به تربیت فرزند نگاهی بیندازند.

حرف آخر

شما میتونید تکنیک های عملی و راهکارهای جزئی این موضوع رو داخل اپلیکیشن آکو ببینید و از بخش های دیگر این نرم افزار نیز در جهت افزایش مهارت های شخصیتی و رشد خودتون استفاده کنید.
لینک دانلود این این نرم افزار در صفحه اول سایت قرار دارد.