فعال سازی رفتاری چیست؟

تعریف فعال سازی رفتاری

فعال سازی رفتاری که به انگلیسی (Behavioral Activation یا BA) گفته می شود، یک مهارت خاص در درمان شناختی رفتاری (CBT) محسوب می شود. این تکنیک می تواند به عنوان یک درمان به تنهایی به کار نیز گرفته شود یا اینکه همراه سایر فنون درمان شناختی رفتاری مانند بازسازی شناختی استفاده شود. علاوه بر این در این مرحله به ما کمک می کند بفهمیم که رفتارها چگونه بر هیجان ها اثر می گذارند درست مثل اینکه کار روی شناخت ها به ما کمک می کند بفهمم افکار و احساسات چه ارتباطی با هم دارند.

هنگامی که احساس افسردگی یا اضطراب می‌نمایید، ممکن است کمتر بخواهید کارهای موردعلاقه خود را انجام دهید یا از انجام سایر فعالیت‌های بالقوه لذت بخش خود اجتناب می‌کنید. عواقب این امر معمولاً بدتر شدن روحیه، جدا شدن بیشتر از دیگران و افزایش اضطراب است. هرچه بیشتر احساس انزوا کنید، ممکن است در معرض خطر افسردگی باشید؛ با ذهن همراه باشید.

پیشینه‌ی فعالسازی رفتاری

فعال سازی رفتار که به اختصار به BA معروف است،در ابتدا توسط پیتر لوینسون در دهه 1970 نشر و معرفی شد. او این نظریه را مطرح نمود که خلق پایین در افراد، دست کم تا حدی ناشی از این است که آنها تقویت مثبت کمتری در زندگی روزمره دریافت می‌کنند. طبق این نظریه، این افراد کمتر درگیر فعالیت‌های رضایت بخش یا هدفمند می‌شوند و در کل اینگونه فعالیت‌ها را کمتر به آنها توجه می‌کنند یا سودمند می دانند.

چگونگی فعال سازی رفتار

فعال سازی رفتاری مبتنی بر رفتارگرایی بوده ، رفتارگرایی شاخه‌ای از روانشناسی است که بر چگونگی شکل دادن محیط اطراف توسط رفتار افراد و در نتیجه سلامت روان آن‌ها تمرکز دارد.

بهترین ایده در فعال‌سازی رفتاری این است که با انجام عمدی رفتارهای خاص، فرد می‌تواند یک حالت عاطفی مثبت را “فعال کند”. به عنوان مثال، درگیر شدن در فعالیت‌های سالم می‌تواند احساس خوبی برای فرد ایجاد نماید، که در نتیجه احتمال ادامه مشارکت در آن فعالیت‌ها را افزایش خواهد داد. اما باید توجه داشت که عکس این رفتار بیشتر اثر گذار است اگر مدیریت نشود. درگیر شدن در رفتاری که باعث می‌گردد، فردی که احساس بدی دارد، می‌تواند احساسات ناخوشایندی را فعال کند، که سپس یک چرخه معیوب ایجاد می‌شود. هر چه فرد احساس بدتری داشته باشد، کمتر احتمال دارد رفتارهایی را انجام دهد که به نفع او باشد و حالش را خوب نماید.

برخی از درمانگران فعال سازی رفتاری را برای افسردگی توصیه می‌کنند؛ زیرا علائم افسردگی، شرکت در فعالیت‌های لذت بخش یا معنادار را دشوار می‌کند. برخی نیز آن را برای سوء مصرف مواد به عنوان راهی برای جایگزینی اعتیاد با یک رفتار سالم‌تر توصیه می‌کنند.

اثربخشی فعالسازی رفتاری

طبق مطالعات، فعالسازی رفتاری می‌تواند برای بهبود اختلالاتی چون افسردگی، اضطراب و حتی استرس پس از تروما و مشکلاتی چون نشخوار فکری موثر باشد.

فعال سازی رفتاری و افسردگی

مدل فعال‌سازی رفتاری نشان می‌دهد که رویدادهای منفی زندگی مانند غم و اندوه، سانحه خاص، استرس‌های روزانه یا استعداد ژنتیکی به افسردگی می‌تواند منجر به تقویت نکات منفی و کم رنگ شدن نکات مثبت زندگی شود. علاوه بر این، یک فرد ممکن است برای اجتناب از احساسات منفی به رفتارهای ناسالم-مصرف مواد مخدر، دیر خوابیدن تا بعد از ظهر، کناره گیری اجتماعی و … روی بیاورد. این رفتارها ممکن است باعث تسکین موقت ‌گردند، اما در نهایت منجر به پیامدهای منفی بیشتر و بدتر شدن افسردگی فرد خواهند شد.

درمانگر هنگام استفاده از فعال‌سازی رفتاری، به دو روش اصلی مداخله را انجام می دهد:

• درمانگر میزان تقویت مثبتی را که فرد تجربه می‌نماید افزایش خواهد داد.
• درمانگر به الگوهای رفتاری منفی که باعث بدتر شدن افسردگی می‌شوند پایان خواهد داد.

بهترین راهکار این است که رفتارهای پاداش دهنده جدید با تقویت مثبت را جایگزین رفتارهای اجتنابی منفی باید کرد تا در فرد تقویت نکات منفی کاهش پیدا کند

نمونه‌هایی از فعال‌سازی رفتاری

فعالیت‌هایی که باعث ایجاد احساس خوب در افراد می‌گردد،از فردی به فرد دیگر متفاوت است، اما در این‌جا چند نمونه از نحوه استفاده افراد از فعال‌سازی رفتاری را ذکر می کنیم:

افزایش لذت و معنا

یکی از راه‌های اصلی استفاده افراد از فعال‌سازی رفتاری، افزایش احساسات لذت‌بخش و ایجاد معنا در زندگی است

به عنوان مثال، فردی که عاشق باغبانی است، ممکن است در هنگام بروز یک دوره افسردگی به طور کامل باغبانی را متوقف نماید. انجام این کار این احساس را در او تقویت می‌کند که دیگر چیزی برای او لذت بخش نیست و از همه چیز ناامید خواهد بود زیرا که او فکر می کند چوان از چیزی که باعث می‌شده احساس خوبی نسبت به آن داشته باشد، محروم شده است.

با این حال، اگر او سعی کند هر روز مقدار کمی باغبانی انجام دهد، خواهد دید که می‌تواند از پس کارهای دیگر نیز کم کم بر بیاید. این کار باعث می‌شود خلق و خوی او بهبود یابد، او را از نظر فیزیکی فعال نگه می‌دارد و چیزهایی که برایشان ارزشمند است را به او یادآوری می‌نماید.

جایگزینی رفتارهای غیر مفید با رفتارهای مفید

راه دیگر برای استفاده از فعال‌سازی رفتاری، جایگزین کردن رفتار غیر مفید با یک رفتار مفید و موثر خواهد بود.

به عنوان مثال، اگر فردی بفهمد و بداند که در هنگام استرس اغلب سیگار می‌کشد یا الکل مصرف می کند، اما این کارها در نهایت باعث بد شدن احساسات او می شود، می‌تواند آن را با عادات لذت‌بخش و کاهش‌دهنده استرس دیگری، مانند یک سرگرمی خلاق، جایگزین نماید. انجام این کار باعث ایجاد احساسات مثبت در او گردیده و در موقعیت بعدی که فرد استرس سراغش بیاید، اجتناب از سیگار یا الکل را آسان‌تر می تواند بپذیرد و انجام دهد. همچنین به او کمک خواهد کرد تا استرس را به طور مؤثرتری بدون مصرف و عوارض جانبی سیگار یا الکل مدیریت نماید.

بهبود روابط

تجربه احساسات دردناک یا افسردگی پس از سانحه روی ارتباط فرد با نزدیکان یا فعالیت‌های اجتماعی او اثرگذار باشد. این به نوبه خود ممکن است باعث گوشه‌گیری یا منزوی شدن افراد گردد. انزوا و گوشه‌گیری می‌توانند بر احساس افسردگی فرد اثر بگذارند و آن را تشدید کنند، باعث تنهایی بیشتر شده یا اینکه فرد از حمایت اجتماعی کمتری برخوردار گردد.

فردی که معاشرت کردن برایش مشکل است، می‌تواند برای جلوگیری از این اتفاق، سعی کند به یک برنامه خانوادگی هفتگی، یک ملاقات منظم با دوستان یا گذراندن زمان با کیفیت با فرزندش متعهد شود. حتی اگر فرد واقعاً تمایلی به معاشرت نداشته باشد، درگیر شدن در این فعالیت‌ها ممکن است در نهایت حس ارتباط، راحتی یا سرگرمی را برای او به ارمغان آورد.

پروتکل فعالسازی رفتاری

1. چرخه «عدم فعالیت – کاهش خُلق»

اولین مرحله برای فعال سازی رفتاری آموزش روانشناختی در مورد چرخه «کناره‌گیری، خلق پایین/تحریک‌پذیری» خواهد بود. در این مرحله به مراجع توضیح داده می شود که هر چه فعالیت‌های کمتری انجام دهد، احتمال از دست دادن احساسات خوشایند و تجارب پاداش‌دهنده بیشتر می شود و این ممکن است منجر به غیر فعالسازی نواحی مغزیی شود که مسئول ایجاد احساسات خوب‌ هستند. می‌توان این روند را به این صورت بیان کرد که: کناره‌گیری منجر به خلق پایین و سپس فعالیت ضعیف مغز شده و این موضوع مجدد منجر به کناره‌گیری فرد از فعالیت می‌شود.

2. چرخه «فعالیت – بهبود خلق»

ارائه آموزش روانی به مراجع در مورد این مفهوم نیز مهم است. یعنی اینکه انجام فعالیت‌ها هر چه بیشتر باشد، پاداش و رضایت بیشتری نصیب فرد می شود پس وقتی فرد رضایت بیشتری دریافت می کند بهبود خلقی برای او حاصل می شود. از فقط یک نکته این است در این مرحله گاهی باید برخی از امیال و غریزها را کنار بگذارد، خوب است در این مرحله وقت بیشتری روی جزییات بگذارد.

برخی از فعالیت‌هایی که بیشتر از سایرین به بهبود خلق فرد منجر می‌شود

ایجاد فعالیت‌های معنادار و مبتنی بر ارزش مراجع، به راحتی محقق نمی شود. می‌توان با ارائه دسته‌بندی فعالیت‌ها به تسهیل روند آن کمک نمود.

چهار دسته رایج در این زمینه وجود دارد:

• اجتماعی بودن « انجام فعالیت‌های با مردم بودن» (مکالمه با دیگران، صرف زمان با دوستان آنلاین یا آفلاین، صرف زمان با خانواده یا اقوام یا هرگونه فعالیت جمعی)
• هدف‌دار بودن فعالیت ها«فعالیت‌های هدفمند» (پروژه‌های مربوط به مدرسه، پژوهش، تمرین مهارت‌های ورزشی یا موسیقی، ساختن جمع‌آوری اطلاعات، تمرین برای رسیدن به اهداف شغلی و تحصیلی)
• سرگرمی و تفریح «فعالیت‌های سرگرم‌کننده» (هر چیزی که برای فرد سرگرم‌کننده باشد، مانند بازی، مطالعه، بازی آنلاین، تماشای فیلم ، تفریح و طبیعت گردی)
• «فعالیت‌های کمکی» (کارهای داوطلبانه، مراقبت از اعضای خانواده، خبر گرفتن از دوستان یا مهربانی با آنان، باغبانی، مراقبت از محیط زیست و …).

3. نظارت بر فعالیت

در این مرحله مراجع توجه و نظارت به خلق و نحوه ارتباط خود با فعالیت‌ها می‌کنند. مشاور در این مرحله یک کاربرگ به مراجع می‌دهد تا طی یک هفته آینده، فعالیت‌هایی را که در هر روز از صبح تا شب انجام می‌دهد، به صورت کلی بنویسد. مراجع در مقابل هر فعالیتی‌، بنابر احساسی که نسبت به آن دارد از 0 تا 10نمره گذاری می کند.

با این روش و استفاده از این الگو مشخص می شود تا ببینیم فعالیت‌های لذتبخش در زندگی مراجع بیشتر است یا فعالیت‌هایی که بر آنها تسلط داشته است. برای مثال اگر مراجع بیشتر اوقات روز را به فعالیت‌های لذتبخش مانند فیلم دیدن می‌پردازد، برای انجام تمرین تسلط (فعالیت هدفمند) از فهرست منتخب خود مراجع، برای لذت بردن و انجام تکالیف او استفاده می کنیم.

با این حال، از مراجع بخواهیم کاربرگ را به خانه ببرد و از آن به عنوان یک فعالیت آزمایشی «درست/نادرست» استفاده کند. یعنی صحت پیش‌بینی خود را از خُلقش در پاسخ به هر فعالیت، بررسی نماید.

 

4. شناسایی فعالیت متناسب با هدف و ارزش

یکی از مباحث مهم که در فعال سازی رفتار موثر است اینکه به فرد کمک کنیم تا فعالیت‌هایی که احتمال بیشتری برای بهبود خُلق او دارند را کشف کند و ارزش‌ها و وظایفی که برایش مهم‌تر هستند را شناسایی نماید.

این کار را می‌توان از روش‌های زیر انجام داد:

• استفاده از کارت‌های ارزش از پیش چاپ شده که شامل ارزش‌های احتمالی یا ویژگی‌های شخصی دلخواه فرد است. از مراجع می‌خواهید کارت‌هایی را که برایشان ارزش زیادی قائل است را انتخاب نماید.
• ارائه پرسشنامه‌های آنلاین که ارزش‌ها و نقاط قوت شخص را مشخص می‌کنند.

در مواردی با یک چالش مهم بر می خورید اینکه فرد، به هیچ فعالیتی علاقه ندارد. در این موارد، در این موقع لازم است با والدین مشورت نمایید و با آنها همکاری شود تا در مورد اینکه مراجع را به سمت چه فعالیتی، هل یا در مقابل، چه فعالیتی به او آزادی عمل داد، تصمیم گیری شود. گاهی در سنین پایین‌تر لازم است خانواده انجام برخی فعالیت‌ها را که می‌دانند در آینده به کار آنها می‌آید، را به قانون خانه تبدیل نمایند.

5. برنامه‌ریزی برای انجام فعالیت

پس از شناسایی فعالیت‌های مورد علاقه مراجع، باید به او کمک کنیم تا تصمیم بگیرد چه زمانی، چه مقدار و برای چه مدتی این فعالیت‌ها را در زندگی‌اش تمرین و انجام دهد. معمولاً هر چه بتوانید برنامه‌های زمانی جزیی‌تر برای مراجع در یک جلسه تنظیم کنید، احتمال بیشتری وجود دارد که فعالسازی رفتاری به بهبود خلق صورت بپذیرد. بهتر است این برنامه ها را در جلسه مشاوره و درمان تمرین نمایید.

تمرین در جلسه مشاوره:

• استفاده از یک تقویم برای تنظیم زمان انجام فعالیت
• تهیه یک قلم و کاغذ برای نوشتن برنامه ها و فعالیت ها
• تنظیم آلارم در جلسه برای انجام فعالیت‌
• آوردن یا تماس با دیگران در جلسه (مانند والدین/مراقبان/خواهر و برادر و …) برای حمایت از اجرای برنامه
• شناسایی تعداد مشخص دفعاتی که فعالیت‌ها در یک بازه زمانی معین و به مدت زمان معلوم انجام شود
• شناسایی مکان‌ها و زمان‌های خاصی که فعالیت‌ها در آنجا صورت پذیرد

هنگام تنظیم برنامه، اغلب بهتر است برای یک دوره زمانی کوتاه (مانند دو هفته) توافق شود، نه برای مدت طولانی. می‌توان این را در قالب یک «آزمایش» توضیح داد که می‌خواهیم نحوه تاثیر آن را بر خلق فرد ببینیم.

6. مدیریت احتمال پایبندی

در این مرحله فعال‌سازی رفتاری، مشاور به فرد کمک می‌کند تا احتمال همایندی فعالیت‌های برنامه‌ریزی‌شده‌ با پاداش‌های مثبت را افزایش پیدا کند و سعی شود هرگونه عاملی را که سبب کناره‌گیری/اجتناب از فعالیت‌های برنامه‌ریزی شده می‌گردد، حذف نماید.

راهبردهای انجام این کار می‌تواند شامل موارد زیر باشد:

• یادداشت فعالیت‌ها و گزارش خلق پس از آنها
• خواستن از مراجع که بعد از تکمیل فعالیت به یک شخص سوم در مورد عملکردش توضیح دهد
• توصیه به مراجع برای ضبط روند انجام فعالیت‌ها
• تشویق او برای قدردانی از خود پس از انجام فعالیت
• تشویق مراجع در جلسات برای انجام تکلیف هفته پیش (و این تشویق را به رضایت شخصی او نسبت دهید، نه انجام فعالیت)

کتاب هایی با موضوع فعال سازی رفتار

فعال سازی رفتاری؛ رویکردی نوین در پیشگیری و درمان اختلالات اضطرابی

• نویسنده: حامد مستوفی اردکانی، راضیه فتوحی اردکانی
• انتشارات: انتشارات خط آخر

کتاب فعال سازی رفتاری؛ رویکردی نوین در پیشگیری و درمان اختلالات اضطرابی نوشتهٔ راضیه فتوحی اردکانی و حامد مستوفی اردکانی در انتشارات خط آخر چاپ گردید. فعال‌سازی رفتاری کوتاه‌مدت نوعی رفتار درمانی است که برای درمان افسردگی تدوین شده و قابلیت انعطاف پذیری و شمولیت و کاربردهای بالقوه این رویکرد، باعث شده تا بتوان با کمی خلاقیت آن را در درمان برخی دیگر از اختلالات از جمله اضطراب نیز استفاده نمود. نویسنده در این اثر تلاش دارد به تاریخچهٔ این رویکرد و شیوه‌های نوین استفاده از آن بپردازد.

طبق دیدگاه نویسندگان فعال سازی رفتاری به طور اخص بر پایه کارهای چهار تن از روانشناسان بزرگ معاصر بنیان‌گذاری شده است. این چهار تن عبارتند از: چارلز بی. فرستر پیتر ام.لوینسون لین پی. رم و آرون تی بک .

فعال سازی رفتاری (مجموعه تندآموز رفتاردرمانی شناختی)

• نویسنده: جاناتان کانتر ، آندرو بوش ، لورا راش
• مترجم: مصلح میرزایی ، دکتر صمد فریدونی
• ناشر: انتشارات ارجمند

این اثر، به مخاطبین خود بینش جدیدی در ادبیات فعال سازی رفتاری خواهد داد. این کتاب به دلیل کاربردی بودن و بیان روشن نظریه رفتاری به خوانندگان پیشنهاد می گردد. نویسندگان این کتاب اصول BA را با مفاهیم مهم سایر رفتار درمانی های جدیدتر ترکیب کردند. حاصل این ترکیب در غالب کتابی خواندنی و جذاب جمع آوری شده است. فعال سازی رفتاری اثری است ماندگار که جای خود را در کتابخانه‌ی درمانگران تازه کار و کهنه کار باز خواهد کرد.

کریستوفر مارتل دانشیار دانشکده روانپزشکی و علوم رفتاری و دانشکده روانشناسی دانشگاه واشنگتن در مورد اهمیت این کتاب می گوید: «همه درمانگرانی که به درمان افسردگی می پردازند لازم است این کتاب عالی فعال سازی رفتاری را مطالعه نمایند.»

نویسندگان این کتاب الگویی یکپارچه از افسردگی توصیف کرده و در کاربرد فعال سازی رفتاری رویکرد مراقبت گام به گام را پیش می برند. نمونه های بالینی و توضیحات خوبی از نحوه کاربرد این اصول در کار بالینی ارائه شده است.

فعال‌سازی رفتاری برای درمان افسردگی

• نویسنده: سونا دیمیدجیان، کریستوفر آر مارتل، مایکل ادیس، روت هرمان دان
• مترجم: امیر هوشنگ مهریار، شعله نمازی
• انتشارات: انتشارات نیوند

نویسنده این اثر پایه‌های مفهومی و روش‌های عملی خاص استفاده از شیوه‌ی درمان فعالسازی رفتاری ( BA ) در مورد افراد افسرده را ارائه می‌دهد. این روش که براساس نوشته‌ها و فعالیت‌های درمانی اثرگذار فرستر، لوینسون و بک ایجادشده، تأثیر و قدرت توجه مستقیم و مداوم به تغییر رفتار را نمایش خواهد داد. هدف BA کمک به درمانجویان است تا ازطریق فعال کردن خود و درگیرشدن با زندگی، افسردگی را کاهش داده و از بروز آن در آینده جلوگیری نمایند.

درمان افسردگی با فعال سازی رفتاری

• نویسنده: مارتل ، دیمیدجیان ، هرمان ، دون
• مترجم: دکتر سامان نونهال ، دکتر سید علی محمد موسوی
• ناشر: انتشارات ارجمند

این اثر از جمله کتاب‏‌هایی است که به یکی از رویکردهای موج (یا بهتر بگویم نسل) سوم رفتار درمانی یعنی رویکرد فعال‏‌سازی رفتاری پرداخته است. این رویکرد درمان جدید و عجیب و غریبی نیست. جدید نیست، چون یکی از مؤلفه‏‌های اساسی شناخت درمانیِ بک است، به قدری که جودیت اس. بک در ویراست دوم کتاب پرمغز خود، که در عنوانش نیز تغییراتی داده، فصلی را به آن اختصاص داده است.

این کتاب در 9 فصل نگاشته شده است.

فصل اوّل به تاریخچه و نحوه شکل‏‌گیری فعال‏‌سازی رفتاری اختصاص دارد. فصل دوم به بعد در واقع نویسندگان می‏روند سر اصل مطلب و روند درمان را از آغاز تا پایان شرح می دهد. یکی از مزیت‌‏های این کتاب اشاره به روند درمان یک درمانجوی افسرده از نخستین جلسه تا جلسه پایانی است. مزیت دیگر آن نکات ارزشمندی است که درک هر چه بهتر فرایند این درمان را میسر می‏‌سازد. چنانکه از نام درمان فعال‏‌سازی رفتاری پیداست، هدف فعال کردن رفتار برای درمان افراد افسرده است. علت فعال‏‌سازی هم این است که درمانجویان افسرده به آغوش گرم تقویت‏‌کننده‏‌های مثبت، نیاز دارند و باید باز گردند.

حرف آخر

شما میتونید تکنیک های عملی و راهکارهای جزئی این موضوع رو داخل اپلیکیشن آکو ببینید و از بخش های دیگر این نرم افزار نیز در جهت افزایش مهارت های شخصیتی و رشد خودتون استفاده کنید.
لینک دانلود این این نرم افزار در صفحه اول سایت قرار داده شده است.